2024an, hainbat lagunen artean, lan handia egin da Wikipedian aspaldiko Begoñako errepublikari buruz. Bi artikulu nagusi garatu dira: Begoñako errepublika eta Zerrenda: Mahatsorri ospetsuak. Baina oraindik badago zer gehitu, wikiproiektu bat sortu daiteke horretan lan egiteko, paperezko liburu bat argitaratu daiteke egindakoarekin eta Wikipedian editatzeko hackatoiak antolatu daitezke Santutxun, Uribarrin edota Otxarkoagan.

Lehen erronka bat bete da 2024an: 100 mahatsorri Wikipedian

100 urte beteko dira orain urte bukaeran. 1925eko urtarrilaren lehenengoan-edo anexionatu zituen Bilbo hiriak Begoña eta Deustu errepublikak (elizateak). Urteurrena dela eta hainbat ekinbide antolatu dira gertakari horretaz historia apur bat gogoratu eta zabaltzeko. Ekinbide horietako bat Euskal Wikipedian landu da; martxoan abiatu zen Uriola.eus atarian erronka bat bota zenean mezu batean: Begoñako Errepublikako 100 “mahats-zorri” baietz Wikipedian urteurrenerako!
‘Begoñako Errepublika’ zenak 2024an 125.000tik gora biztanle ditu, baina martxoan bakarrik ziren 42 artikulu Mahatsorriak kategorian zeudenak (“begoñaztarrak” kategorian).

Martxoaz geroztik hobekuntza nabarmena egin du Wikipediako Mahatsorriak kategoria horrek:

  • Martxoaren 12an: mahatsorriak 42 bakarrik ziren eta horien artean 3 besterik ez ziren emakume
    (Eulalia Abaitua, Oihana Bartra eta Aiora Renteria).
  • Ekainaren 18an:  105 mahatsorri eta horien artean 30 emakume.
  • Azaroaren 7an: 133 mahatsorri eta horien artean 37 emakume.

Listo! Lortu da martxoan jarritako helburua!
Begoña Errepublikaren 100. urteurrenean badira Euskal Wikipedian Begoñako 100 pertsona!
Martxoan hori lortzea gaitza izango zela zirudien, baina azkenean 133 ere lortu dira!

  • Mahatsorriak kategorian 37 emakume eta 96 gizon azaltzen dira, baita 17 elkarte ere.
  • Zerrenda: Mahatsori ospetsuak artikuluan azaltzen dira multzoka: artistak, musikariak, irakasleak, kirolariak…
  • Wikiliburu bat osatu da artikulu guzti horiekin, ia 600 orri ditu. PediaPress argitaletxekoek formatu-akats batzuk dituzte, baina azaroan zehar konpondu ditzaketela agindu dute.

Orain arte lan hau batez ere bost lagun hauen artean egin dugu: Esteban Kadarso, Alex Urkaregi, Jose Ramon Etxebarria, Joseba Sarasola eta Kepa Sarasola.
Baina aholkulari kolaboratzaile batzuk ere izan ditugu alboan:  Adur Larrea, Ainhoa Latatu, Ander Gabiola, Andoni Olibares, Bagabiltza Sestao, GrafiazKar – Arantza Prieto, Hektor Ortega, Ima Aramendia, Irati Calvo, Jabier Gutierrez, Joseba Pinilla, Juanan Olmo, Kepa Zarraga, Maribe Sarasola, Nekane Aramendia, eta Txus Sarasola.

Baina oraindik gehiago egin daiteke (‘Begoñako errepublika’ wikiproiektua)

Baina hau ez da bukaera, hasiera baizik. Konturatu gara, oraindik mahatsorri asko geratzen dira Wikipedian sartzeko. Wikipedian editatzeko saio batzuk antolatu ditzakegu eta horietan hauek izan daitezke lantzeko hurrengo urrats batzuk:

  • Berton aldizkarian mahatsorri asko azaldu ziren 1996-2016 urteetan, hortik eraman daitezke batzuk Wikipediara. Tamalez Berton aldizkariko bertsio digitala txukun egon zen oraind ela gutxi arte, baina ez dabil aurten. ea konpontzen den, mesedez!
  • Sortu ditugun hainbat artikulutan ez dago argazkirik. Edozein argazki ezin da jarri Wikipedian, CC-BY-SA lizentzia eduki behar da. Pena da, Santutxu Zaharra atarian argazki asko dago, baina lizentziari buruz ez da ezer esaten, eta horrela ezin dira jarri Wikipedian.
    Noizbait “gazte-kuadrila” batek hori hobetu edo horrelako beste argazki-bilduma bat egin beharko luke, baina… euskaraz, eta lizentziarena ondo adierazita, ahal den guztietan CC-BY-SA lizentzia librearekin (Ikus eredu gisa Donostiako Egia auzoan sortu duten ataria: GORDEGIA.EUS)
  • Wikipedian Begoñako Errepublika artikulua handitzen dabil apurka-apurka. Batzuen artean hobetzen ari gara. Santutxu, Otxarkoaga, Txurdinaga, eta Uribarri artikuluetan ere hobekuntza handia egin da azken hilabete hauetan, eta horretan ere oraindik badago zer hobetu.

Lagundu mesedez, zuk ere parte hartu ezazu.

Zerrenda: Mahatsorri ospetsuak artikulua:

Begoñako errepublika artikulua:

133 begoñaztarren wikipediako artikuluak (Kategoria:Mahatsorriak):

Gehiago irakurri

Urtero lez, ehunka wikilari elkartzen dituen mundu mailako Wikimania ekimena ospatu da aurten ere. Abuztuaren 7tik 10era bitartean izan da aurtengoa, Poloniako Katowice hirian, orain arteko 19.a hain zuzen ere. Wikimedia Fundazioak sustatutako ezagutza askea oinarri duten proiektuak biltzen dituen urteko biltzarra dugu Wikimania, non hitzaldi, eztabaida, bilera, formakuntza eta tailerrak eskaintzen diren. Mundu osoko wikilariak biltzen dira gai ezberdinak eztabaidatu, proiektu berriak aurkeztu, lankidetzak bilatu edo eta ideiak trukatzeko, eta Euskal Wikilarien Elkartea ere bertan izan da aletxoa jarriz eta gainontzekoengandik ikasten.

Programa

Oso eskaintza zabala izan genuen eta askotan zaila egin da zein hitzaldira joan aukeratzea. Guztira 120tik gora izan dira 4 egunetan zehar antolatuak eta egunero dozena erditik gora disfrutatzeko aukera izan dugu. Formatu eta iraupen ezberdinekoak gaika antolatuak: ikerketari buruzkoak, hezkuntzaren ingurukoak, juridikoak, estrategien ingurukoak, komunitatearentzat lagungarriak izan daitezkeenak, teknologien ingurukoak, lankidetzak sustatzekoak, e.a.

WikiWomen topaketa

Lehenengo egunean, egun osoko iraupena zuen WikiWomen Topaketa izan genuen. Bertan, mundu osoko wikilari emakumeak bildu ginen, non genero arrakalari aurre egitea ardatz harturik, bakoitzaren bakarkako lanetik haratago, elkarlana eta elkar zaintza, bidea bilatu nahian agertu ziren.

Lurraldetasunari begira eta sozialki dugun egoerari begira oso ezberdina da munduko leku ezberdinetako wikilarientzat wikimediako proiektuetan ekarpenak egiterako orduan gerta daitezkeen arazoei aurre egin ahal izatea. Topaketa honetan, egun dauden arazo ezberdinak mahai-gainean jarri ziren; arazoaren jatorria eta unean emandako irtenbidea aztertu. Etorkizunera begira eman beharreko pausuak zeintzuk izan daitezkeen ere hitzegiteko aukera izan genuen. Izan ere, WikiWomen Topaketa, ezberdinen artean estrategiak partekatzeko espazio segurua da; eztabaida sustatzeko, elkarlanerako eta gure hazkuntza kolektiborako funtsezko gaitasunak garatu ahal izateko. Wikimedia mugimenduan ematen diren ekimenak, sarritan sarean gertatzen dira eta horrelako topaketetan pertsonalki elkartzeko eta harremanak sortzeko aukera izatea oso garrantzitsua da trebetasunen garapena indartzeko. Bide honi ekinez, Wikimedia mugimenduan bai indibidualki eta baita kolektiboki ere aurrera egingo dugu.

Euskal Wikilarien Elkartetik ekarpena

Wikimanian aukera handia izan dugu gauza ezberdinak entzun eta motxila ikaspen berriekin betetzeko. Baina aurrerago aipatu bezala, Euskal Wikilarien Elkartetik gure aletxoa eskaintzeko aukera ere izan dugu.

Galder Gonzalezek bi hitzaldi eskaini zituen lehenengo egunean: “Abstract Wikipedia and the dream of a Universal Language” eta “The history of X in 100 objects”. Azken hau eskuartean dugun eta garatzen gabiltzan proiektua dugu (Euskal Herriko historia 100 objekturen bidez) baina gainontzeko herrietan egingarri izan daitekeelakoan, proiektua bera aurkeztu nahi izan dugu. Bigarren egunean Koldo Bigurik “Alumnos de secundaria, autores de 1.000 artículos en Txikipedia” hitzaldia eskaini zuen, batez ere Zumaia Ikastetxeak egindako ekimena izan da hitzaldiaren oinarri, wikilari gaztetxoak eta heurek egindako ekarpena erdigunean jarriz.

Hizkuntza ezberdinak.

Aurtengo Wikimania Topaketan aurrerapausua eman da hizkuntzen erabilerari dagokionez. Batetik, nahiz eta hizkuntza orokorra ingelesa izan, beste hizkuntza zehatz batzuk erabiltzeko aukera eskaini da aurkezpenak egiterako orduan eta bestetik,

itzulpen zerbitzua eskaini dute.  Zenbait areto (ez guztiak) itzulpen zerbitzua zuten; ingelesez eskaintzen ziren hitzaldiak hainbat hizkuntzatan entzuteko aukera zegoen. Hori bai, ingelesa ez zen beste hizkuntza batean baldin bazen aurkezpena, honen itzulpena ingelesekoa izaten zen. Nire kasuan, gaztelerako itzulpen zerbitzua erabili dut gehienetan eta itzulpen zerbitzurik onena izan ez bada ere edukiak jarraitzeko aukera izatea oso garrantzitsua izan da. Beraz, horrelako ekimenetan parte hartu ahal izateko aukerak geroz eta handiagoak izanik, denok irabazten dugu. Lehenengo urtea izan da eta datorrenean, kontu guzti hauek hobeto kudeatuko direlakoan nago.

Gehiago irakurri

Euskarazko Wikipedia izan da bigarren hizkuntza Parisen amaitu berri diren Olinpiar Jokoetako proba guztietako emaitzekin artikulua osatzen, ingelesezko Wikipediaren atzetik. Esfortzu berezi horrekin, euskarazko Wikipediak aurrerapauso handia eman du kirolei buruzko informazioa osatzen, eta aurrerantzean beste kirol-txapelketetako informazioa errazago osatzeko baliabideak osatu dira.

2021ean egin ziren 2020ko Udako Olinpiar Jokoak, Tokion. Bertan gertatzen zen guztiaren berri emateko Wikiproiektu bat antolatu genuen euskarazko Wikipedian, eta hilabete batzuetako lanaren ondoren, dominaren bat irabazi zuten 2.173 kirolarien biografiak osatu genituen. Hala ere, ez genuen lortu egondako proba guztien artikuluak osatzea, horiek egiteko denbora eta baliabide teknikoak behar zirelako: kirol bakoitzak bere txantiloiak izan ohi ditu, datuak eskaintzeko moduak, hiztegi espezializatua… oinarri sendoak jarri genituen, hala ere.

Urtebete beranduago, Neguko Olinpiar Jokoak egin ziren Beijingen, eta kirol berri ugari sartu ziren euskarazko Wikipedian. Hor ere ez genuen lortu proba guztietako artikuluak osatzea, baina berriro ere azpiegitura osatu genuen etorkizunean gauzak errazago izan zitezen.

Maratoia da

Wikipedia osatzea maratoia da: etengabe jarraitu behar dugu hazten eta hobetzen, baina indarrak ondo neurtu behar dira. Orain hiru urte ikusi genuen kirolei buruzko informazio orokorra gutxi zela: hiztegia falta zitzaigun, kontzeptu tekniko ugari nola esan begiratu behar zen. Azken finean, Olinpiar Jokoak ez dira euskaraz eskaintzen, eta futbolean edo arraunean ondo ulertzen diren kontzeptuak ez ditugu gimnasia artistikorako, eskirako edo kirol eskaladarako. Horregatik EHUko Kirol eta Hezkuntza Fakultatearekin elkarlana abiatu genuen, bertako ikasleekin batera kirol olinpiko guztietako artikuluak hobetzeko, hizkera teknikoa gehituta. Urteetako lana izan da, baina kirol-terminologia euskaraz izatea lehen pauso garrantzitsua da.

Eta maratoia denez, 2023 amaieran wikilariak hasi ziren prestatzen Parisen egongo ziren kirolei buruzko informazioa hobetzen, kategoriak sortzen eta lan teknikoa egiten, tartean informazio historikoa ere antolatzen. 2028an Los Angelesen egingo diren Jokoen artikulua ere prest dago jada, pentsa!

Sprinta da

Prestakuntza maratoia da, baina jarraipena egitea sprinta da. 329 kirol proba daude, 50 kilogramo azpiko emakumezkoen borroka libretik lemazain gabeko laukora, gizonezkoen gorako-jauzitik mahai-teniseko bikote mistora. Emaitza asko behin-behinekoak dira, adibidez Jordan Chilesek jaso zuen eta ondoren kendu zioten brontzezko domina. Eta gertakari asko historikoak dira, Armand Duplantisen pertika-jauzia edo Mijaín López Núñez kubatarraren bosgarren domina olinpikoa kasu. Milaka irakurlek jotzen dute Wikipediara kirolarien inguruko informazioa jasotzeko, eta nahiko genuke euskarazko Wikipediara ere jotzea horretarako.

Sprinta (zein maratoia) ingelesezko Wikipediak irabazten du. Milaka boluntario dituzte artikuluak osatzen, orrazten eta hobetzen. Olinpiar Joko guztietako proba guztietan informazioa aurki daiteke bertan, dominaren bat irabazi duten ia pertsona guztien biografiak daude, eta olinpismoaren historia zein bestelako proben inguruko informazio osatua dute. Euskarazko Wikipedian esfortzu hori baliatzen dugu, euren azpiegitura teknikoa kopiatu eta euskarazko txantiloiak sortzeko, adibidez. Edo taulekin egiten duten lana baliatzen dugu, euskaraz taula berberak eskaintzeko. Kirolean bezala, onenek egiten dutena ikusi behar da, euren teknikatik ikasteko.

Iragana osatu, etorkizunerako prestatu

Shizo Kanakurik 54 urte behar izan zituen 1920ko Olinpiar Jokoetako maratoia amaitzeko. Arkularitza modernoa 1972an hasi zen, baina lehenago egon ziren probak ere. Australasiak 12 domina olinpiko irabazi ditu guztira. Euskarazko Wikipedian kirolaren historiako datuak eta estatistikak izatea garrantzitsua da etorkizuneko prest egoteko. Izan ere, gaur egungo zein etorkizuneko Olinpiar Jokoetan errekor bat egiten denean, garrantzitsua da aurreko saio guztiak ere osatzea. Erronka handia da, hala ere. Olinpismoaren historian milaka proba egon dira, milaka dominadun, bitxikeria eta eskandalu. Horiek guztiak izateko esfortzu handia egin behar dugu, eta gutxi gara erronkari heltzeko. Kirolzale (edo historialari) gehiago behar ditugu gurean, Wikipedia osatzen. Lagundu nahi baduzu, Olinpiar Jokoetako wikiproiektua zain duzu.

Gehiago irakurri

Koldo Etxaniz*, Galder Gonzalez**, Lorea Loinaz*, Ane Paniagua*, Kepa Sarasola* ** eta Ana Zelaia*
.* Informatika Fakultatea, UPV/EHU
.** Euskal Wikilarien Kultur Elkartea (EWKE)

Galdera hauen erantzunak lor daitezke Wikidatako datuekin?

  • Euskal musika-talde eta kantarien artean, zeintzuk dira album gehien plazaratu dituztenak?
  • Zein urtetan plazaratu dira euskarazko musika-album gehien?
  • Nola eboluzionatu du urtez urte euskarazko albumen kopuruak genero artistikoaren arabera? Eta sexu edo generoaren arabera?
  • Mikel Laboa, Benito Lertxundi eta Gatiburen albumak ikus ditzakegu urtez urteko ardatz batean tartekatuta?
  • Nongoak dira euskal musikariak? Zein herritan jaio dira?

2018an antzeko galderak erantzuteko lan ikusgarri bat aurkeztu zen blog honetan bertan, (“Euskal literaturaren armiarma sarea Wikidatan aztergai”), kasu hartan galderak musikari buruz ez, literaturako liburuei buruz izan ziren. Orain, berdin egin daiteke musika-albumekin?

Erantzuna erraza da: “Bai, jakina, datuak edukiz gero egin daiteke”. Wikidata oso tresna baliagarria da; kontsulta, azterketa eta grafika oso interesgarriak sor daitezke, baina horrelakorik ezin da lortu daturik ez badago.

Bada, horixe izan da 2023an Donostiako Informatika Fakultateko ikasle batzuek hartu zuten erronka: erantzun horiek lortu ahal izateko Wikidatako datuak osatzea. Aurretik Wikidatan baziren euskal musikari buruzko datu batzuk, hainbat wikilarik azken 10 urteetan modu soltean sartuak. Horiez gain, Musikasten (https://www.musikasten.eus) eta Badok (https://www.badok.eus) atariek horrelako datu batzuk badituztenez, azkenean atari bietan, batean eta bestean, daudenekin lortu da hainbat kantari, musika-talde eta albumen datuekin multzo minimo bat sortzea, eta horrela goiko galderei erantzun itxuroso bat eman ahal zaie. Ez da erantzun osoa, datu guztiak ez baitaude, baina ideia bat sortzeko balio du eta datu gehiago sartuz gero erantzun zehatzagoak lortu ahal izango dira etorkizunean. Bitartean, gainera, lortutako erantzun horiek beste hizkuntza batzuekin ere kontsulta daitezke, eta horrela hizkuntzen arteko konparazio batzuk ere egin daitezke.

Lan hau teknikoki nola egin dugun azaltzeko xehetasunak bukaeran jarri ditugu, atal hori ez da irakurle guztientzat, antzeko lanak egin nahi dituenarentzat baizik. Hor azaldu dugu konputagailuan zer programatu behar izan dugun eta Wikidatan musika-datu horien errepresentazio estandarra nolakoa den. Bestalde, badok.eus ataria askoz konpletoagoa denez, Wikidatako datuetan sistematikoki gehitu ditugu estekak Badokera bideratzeko. Horrela, klik bakar batean joan ahal izango da erabiltzailea informazio sakonagoaren bila.

Egindako lana eginda, orain Wikidatan datu multzo minimo bat dugula, galderak egin ditzakegu Wikidata kontsultatzeko webgunearen bitartez (query.wikidata.org). Adibidez:

Antzeko galderak dira beste hauek ere:

Beste galdera mota bat:
Euskal musika-talde eta kantarien artean, zeintzuk dira album gehien plazaratu dituztenak?

Beste galdera mota bat:
Nola eboluzionatu du urtez urte euskarazko albumen kopuruak genero artistikoaren arabera? Eta sexu edo generoaren arabera?Genero artistikoei buruzko galderak:

Euskarazko interpretatzaileen album kopurua urteko, genero artistikoaren arabera. (barra-diagrama)

Beste galdera mota bat:
Nola eboluzionatu du urtez urte euskarazko albumen kopuruak generoaren arabera?

Beste galdera mota bat:
Nongoak dira euskal musikariak? Zein herritan jaio dira?

Azken galdera bat, kantuei buruz:

Egindako ekarpena

Euskarazko abestiak ezaugarri hauekin: genero artistikoa, musikagilea, noren hitzak eta tonalitatea (gako-armadura).
Erantzuneko taulan 176 kantu baino ez dira agertzen, Wikidatan ez baitago informazio asko kantuei buruz.

Euskal musika-taldeen eta haien albumen zerrenda luzea da. Une honetan badok.eus webgunean 1.350 talde inguru daude. Horietatik 300 talde besterik ez ditugu landu, Wikidatan musikastenID identifikadorea dutenak. Horrela gure lana pisu handieneko interpretatzaileekin bakarrik egin dugu, 300 talde horien Wikidata itemak eta haien albumak (garrantzitsuak diren batzuk, gutxienez) modu koherentean sortzen saiatu gara.

Proiektua amaitu dugun unean, guztira 300interpretatzaileren eta 1144 albumen erregistroak daude Wikidatan. Denek ez dute informazio bera gordetzen, batzuek informazio gehiago dute, baina garrantzitsuena nabarmentzearren, honakoa esan dezakegu:

  1. Egitura estandar bati jarraituz sortuak izan dira. Horri esker, euskal musikarako sortu ditugun SPARQL kontsultak erraz molda daitezke beste hizkuntzekin ere erabiltzeko, frantsesezko albumak bilatzeko, esaterako.
  2. Album guztiek dute informazio minimo bat, garrantzitsuena dena (interpretatzailea, diskoaren izenburua, genero artistikoa, urtea, hizkuntza eta badok.eus-erako esteka).
  3. Denek dute badok.eus webgunerako esteka eta horietako batzuek Musikasten webgunerakoa ere. Wikidatan zeudenei eta esteka ez zutenei gehitu zaie. Horri esker, edozein erabiltzaile klik bakar batean joan ahal izango da zuzenean Badok atarira informazio sakonagoaren bila.

Erabilitako tresna informatikoak

Artikulu honetan aurkezten dugun lana aurrera eramateko erabili behar izan ditugun tresna guztiak aipatzen ditugu atal honetan. Izan ere, jakin badakigu proiektu honek jarraipena izan dezakeela, eta hobekuntzarekin aurrera egiteko prest ager daitezkeen ikasleei ondo etorriko zaiela erabilitako tresnen informazioa izatea.

Tresna informatiko horiek berriak ziren Koldo, Lorea eta Ane ikasleentzat proiektuan lanean hasi ziren unean. Sekula ez zuten Python programazio-lengoaiarekin lan egiteko aukerarik izan, ez zekiten Wikidata nola antolatuta zegoen, ezta Wikipediaren eta Wikidataren arteko lotura nola egiten zen. Proiektu honi esker ikasi dute hori guztia.

Egindako programak eta horien dokumentazioa Ane, Koldo eta Lorearen Github orrian daude:

https://github.com/koldosaurio/WD_Euskal_Musika

Lan honi jarraipena emateko aukera batzuk

  1. Esan bezala, Euskal musikan erreferentzia nagusi den badok.eus atarian 1.350 talde inguru daude guztira, eta horietatik 300 talde besterik ez ditugu landu. Musika-talde eta album gehiago gehitu litezke. Badok atarikoak interesatuta baleude, beren informazio aberatsera kontsultak bideratzeko lagungarri ikusiko balute, eurekin lankidetzan egin liteke.
  2. Euskal musikarientzat sortu ditugun Wikidata erregistroak Wikipediako artikuluekin lotu litezke masiboki, esate baterako, Hertzainak taldekoa dagoen bezala.
  3. Musika-taldeak eta album berriak sortuko dira etorkizunean. Horien datuak gehitu egin beharko dira Wikidatan. Wikilari boluntarioek egin dezakete lan hori banaka-banaka eskuz sartuz, edo lan hori errazteko eta datuak eguneratuta edukitzeko laguntza informatikoak sor litezke.

Koldo Etxaniz*, Galder Gonzalez**, Lorea Loinaz*, Ane Paniagua*, Kepa Sarasola* ** eta Ana Zelaia*
.* Informatika Fakultatea, UPV/EHU
.** Euskal Wikilarien Kultur Elkartea (EWKE)

Gehiago irakurri

Euskal Wikilarien Kultura Elkarteak arnas luzeko proiektua abiatu zuen 2020-2023 eperako, aldi berean ikasleek gehien behar zituzten edukiak eta Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluak elkarlanean hobetzeko. Eta erraldoia izan da elkarlan hori: unibertsitateetako eta Bigarren Hezkuntzako ehunka irakaslek hartu dute parte, milaka ikaslerekin edukiak hobetuz; ehunka wikilarik kalitate handiko edukiak sortu dituzte; Ikusgela proiektua abiatu dugu, eta Txikipedia hazi da, berau irakurriko duten ikasleekin batera.

Jarraituko dugu, euskarazko Wikipedia are eta gehiago hobetzen. Baina jarraitzeko atzera begiratu behar da ere, egindako guztiarekin abiada handiagoa hartzeko. Horregatik hemen duzue 2020-2023 memoria, egindako guztiaren laburpen gisa. Ezinezkoa da, noski, lau urtetan egindako guztia jasotzea… egindakoa hain da handia. Eskerrik asko parte hartu duzuen guztiei, zuek gabe ezinezkoa litzateke. Wikipedia auzolanean egiten baitugu. Eta hala egiten jarraituko dugu.

Irakurri hemen: 2020-2023 Memoria

Gehiago irakurri



20 urte igaro dira 2021eko abenduan Euskarazko Wikipedian lehendabiziko edizioa egin zenetik. Harrezkero bide luzea egin du, eta ez dira gutxi boluntarioen lanaz eta Hezkuntza Programaren bitartez EUWPk izan duen hazkundea urte hauetan guztietan. Munduko hizkuntza komunitate guztietatik 283 hizkuntzak dituzte 100 artikulu baino gehiagoko Wikipediak, ia hizkuntza digitalak dauden beste. Eta nolakoa osasun digitala du euskarak? Nola eragiten dio Wikipediari?

Artikulu honetan saiatuko naiz euskararen erabilera Wikipedian nolakoa den aztertzen. Zein hizkuntzatan irakurtzen dute euskaldunek Wikipedia? Ehunekoak? Ehuneko horien zergatia?

EKIMEN HANDIKOA, TXIKITASUNEAN

Sortutako artikuluen kopuruetan, EUWP munduko 33. dago Wikipediako hizkuntza guztien zerrendan, eta martxan dira Wikipedia guztiek eduki beharreko artikuluak sortu eta lantzeko deialdiak. Emakumeen biografia artikuluak sortu eta handitzen EUWP bereziki aktiboa izan da, generoen arteko presentzia orekatzeari begira. Haurrentzako bertsioa ere badugu, Txikipedia, bizi-bizi. 2016an sortu zen Euskal Wikilarien Elkartea, elkarren berri izan, EUWP dinamizatu eta sinergiak josteko. Izan ere, datuek erakutsi dute EUWPko komunitatea munduko guztien artean bigarren aktiboena dela Estonierazko Wikipediaren atzetik, hiztun kopuruaren aldean (2018ko datuak). Pozteko moduko datuak dira, dudarik gabe.

Garrantzitsua da hori gogoan izatea, baina ez da EUWPren errealitateari begiratzeko faktore bakarra. Interneteko bilatzaileetan askotariko kontzeptuak bilatzean, batzuetan Wikipediako emaitzak eskuratzen dira eta, are seguruago, wikipedia hitza sartuz gero, jakina. EUWP euskarazko webgune bisitatuenetako bat da. Euskal Herrian diren herritar digitalizatuek Wikipedia bisitatzen dute, bai, baina hainbat hizkuntza aukera dituzte, eta edozein produktutan, merkatu jakin bateko kontsumoa da funtsezko faktorea.



WIKIPEDIEN ARTEKO DANTZA. NON DAGO EUWP?

Bada, Euskal Herrian Internet nabigatzen duten pertsonek ez dute beti Euskarazko Wikipedia bilatzen, beste Wikipedia aukera batzuk ere baitituzte. Horraino ondo. Wikipedia horiek bisitatuagoak dira Euskarazko Wikipedia baino, askoz ere. Euskararen Adierazle Sistemak eman ditu duela gutxi Wikipedien gaineko hizkuntzen araberako datu orokorrak, lehen aldiz sistema horretan Wikipedia kontuan hartzen (2020). EUWPk 72.000 bisita ditu Frantziako estatu osorako 2021eko urrian (1.000.000 Espainian). Europako estatukako estatistika horrek agerian uzten du Ipar Euskal Herritik ez direla asko EUWPrako bisitak; Alemaniatik bisita gehiago ditu, kasu baterako, Frantzia osotik baino. Jakina, ez dago faktore bakarra horretarako: egoera soziolinguistikoa, euskarazko hezkuntzaren hedadura mugatua, Hego Euskal Herriko estandarretik urruntzen den mintzatu eta idazteko manera edo, are, beste Wikipediek informazio gehiago ekartzea, Nabarralden Eneko Bidegainek aipatu bezala, hobea ere ez gutxitan, umiltasunez esateko, artikuluaren arabera.

Hego Euskal Herrirako datuak zehatzagoak dira. Konparazioan, baina, Euskarazko Wikipedia hirugarren Wikipedia bisitatuena da Hego Euskal Herrian, Espainierazko Wikipediaren eta Ingelesezko Wikipediaren atzetik, eta aldea ez da txikia. EUWPk 2.800.000 bisita izan zituen 2021eko azaro arte, Wikimediako proiektuen bisita guztietako % 5,08; Ingelesezko Wikipediak 8.100.000 bisita, % 14,70; bukatzeko, Espainierazko Wikipediak 41.100.000 bisita, % 74,41. Beste erdaretan, % 6 (iturria: Wikimedia Fundazioa).

Irudi honek alt atributua hutsik dauka; bere fitxategi izena EHWP-datuak.png da
Irudi honek alt atributua hutsik dauka; bere fitxategi izena NAFWP-datuak.png da
Irudi honek alt atributua hutsik dauka; bere fitxategi izena EAEWP-datuak.png da



Hemen ere faktore askok eragiten dute bisitetan. Bistan da lehena egoera soziolinguistikoa dela. Ingelesezko Wikipediari erreparatuz, ingelesa ez da jende askoren ohiko hizkuntza, baina bai nazioarteko hizkuntza nagusia eta munduko lehendabiziko Wikipedia. Euskaldunek (elebidunak edo hirueledunak) beste Wikipedia batzuk ere kontsultatzen dituzte, eta horretarako arrazoi bat bada formaz zein edukiz beste Wikipedia horiek aberatsagoak edo fidagarriagoak edo irakurterrazagoak direla sinestea.

Hala ere, hezkuntzako eta soziolinguistikako datuetatik arrunt urruntzen da. Argi dago badagoela beste faktore bat. “Euskal Rock Erradikala” dokumentalak ematen digu pista bat. Azaroaren 25ean ETB1en eman zuten; bada, 23an, pertsona batek bisitatu zuen izen bereko artikulua EUWPn, 24an bik, eta 25ean 13raino igo zen “Euskal Rock Erradikala” artikuluko bisitarien kopurua. Azaroaren 26an, biharamunean, gutxiago ziren jada bisitariak, 10, baina ohikoa baino nahikoa gorago. ESWPko estatistikari erreparatuz gero, berriz, ohartzen gara ETB1en programa eman eta hurrengo egunean, 26an, ia bikoiztu egin zela azaroaren 25eko bisitari kopurua (48) “Rock Radical Vasco” artikuluan, 93raino helduz. Euskaldunek espainierazko artikulua bisitatzen dute, barra-barra. Egungo euskaldunek joera handiagoa dute erdaraz irakurtzera euskaraz baino, baina badago besterik ere.

Irudi honek alt atributua hutsik dauka; bere fitxategi izena Hizl-eta-hezk-grafikoak-1024x675.png da

Hego Euskal Herrian heren bat baino gutxiago omen da euskaldun aktibo eta bost biztanletik bat euskaldun pasibo. Behintzat, 2021ko estatistiken arabera, EAEko (“Euskadiko”) ikasle gehienak, % 64, D ereduan matrikulatu ziren, eta % 17 B ereduan. Erdiak baino gehiago, euskaraz. Nafarroako Foru Erkidegoan, nabarmen gutxiago dira D ereduan matrikulatuak: unibertsitate aurreko hezkuntzako % 24,2 (2020/2021). Bada, wikilariok baditugu datuak pentsatzeko euskarazko Wikipediara egiten diren bisita asko ikastetxeetatik, eskola orduetan, egiten direla. Eskolako oporraldietan eta asteburuetan bisita kopurua zeharo jaisten da. Nondik dator, bada, halako aldea Wikipedietako bisitetan?

WEB POSIZIONAMENDUA

Ezaguna zaigu: nolako hizkuntza konfigurazioak gailuan halako emaitzak Interneten. Algoritmoak agintzen du: guk (gure nabigatzaileak, bederen) ziberespaziora zer datu bidali, hori eskainiko zaigu itzuleran, eta hizkuntza konfigurazioak badu hor zeresana. Gailu asko (mugikor, eramangarri, tableta eta mahaigaineko ordenagailu) erdaraz konfiguratuta erosten ditugu, eta maiz ez dute euskarazko aukerarik ematen interfazean gure hizkuntza ezartzeko, baina nabigatzailea euskaraz jar dezakegu, bederen. Zorionez, gailu batzuek badute sistema eragilearen euskarazko aukera konfigurazioan, baina erabiltzaileek ez dakite askotan euskaraz jar dezaketela ere, edo ez daude motibatuta euskaraz jartzeko. Ipar Euskal Herrirako daturik ez dugu une honetan, baina ez gara oso baikorrak. Hasteko, euskarazko konfiguraziorako hautuetan, euskara Espainiari loturik agertzen da ez gutxitan (hizkuntza autonomiko hori). Gailuek, mugaz bi aldeetan, nabigatzailea gaztelaniaz/frantsesez/ingelesez ekartzen dute, eta bide beretik dator lehenetsita bilatzailea.

Gure ikerketa txiki batek agerian utzi du funtsezkoa dela bilatzailearen interfazea euskaraz ezartzea bilaketa emaitzek euskara lehenesteko. Ez dugu pribatutasunaren lagun batere, baina Google da, zalantzarik gabe, bilatzaile erabiliena gure artean, eta aukera ematen du interfazea euskaraz jartzeko. Konpainia horren laiotzean, hauxe da kezkagarria: Chromek ez du euskarazko konfiguraziorik ordenagailuetan, Firefoxek eta beste nabigatzaile batzuek ez bezala. Ez du, bada, euskaldunaren esperientzia digitala bermatzen; erdaren morroi agertzen da, mugikorretan behintzat eskaintzen duen arren. Hargatik, gabezi horrek ez die bilaketen azken emaitzei asko eragiten, baldin eta bilatzailea euskaraz konfiguratzen bada. Hona atera ditugun datu batzuk “wikipedia Donostia” bilaketarako, emaitzen zerrendan lortzen duen postuaren arabera (goitik hasi eta beherantz):

Irudi honek alt atributua hutsik dauka; bere fitxategi izena Bilatzaile-emaitzen-datuak-1-1024x749.png da

Alde handiak daude emaitzetan, nabigatzailearen arabera. Gogoan izan behar da, bestalde, emaitzen zerrenda orriak 5 eta 10 artekoak izan ohi direla, eta gero bigarren orria hasten dela. Duckduckgo bilatzaileak, pribatutasuna gehien babesten duenak, ez du emaitza oso onik ingelesezkoak ez diren bilaketetarako, eta ez da gure artean asko erabiltzen. Oro har, emaitzak okerragoak izan zitezkeen, baldin eta nabigatzailearen erabiltzaileak beti erdarazko bilaketak egin ohi baditu, esaterako, edo geolokalizazioaren arabera (Interneti buruz zein kokapen geografikotan agertzen zaren; Googleren azalpena ingelesez): ez dago kasuistika bakarra.

Hala ere, taula argigarria da: modu proaktiboan jokatu ezean, erdarazko gure hautua igortzen dugu beti Internetera, nahi eta nahi ez, gure IP helbideak berretsia (estatuaren identifikazioa: Espainia, Frantzia). Trukean, Internetek (cookiek, bilatzaileek) gure hizkuntza hautua eta estatuaren kokapena itzuliko digu, gure euskarazko bilaketen kalterako. Dudarik gabe, galtzailea euskarazko aukera, bitarteko eta plataformen web posizionamendua da. Euskarazko emaitzak itzalean geratzen dira, eta itxi egiten da euskarazko produktuen Interneteko desabantaila edo/eta bazterketaren zirkulua. Kontzientzia handieneko erabiltzaileek ahalegina egingo dugu bilaketako emaitzen zerrendan behera euskarazko emaitzen bila irristatzeko. Erabiltzaile arruntek? Baietz errazenera eta lasterrenera joan.

Kementsua eta ekimenera lerratua da Euskarazko Wikipedia, baina erabiltzaileetan Euskarazko Wikipedia dugu hizkuntza konfigurazioaren gabezia horren biktimetako bat. Bisita urriak ditu, euskaldun aktiboen eta hezkuntzako euskarazko matrikulazioen ehunekoetatik oso behera. Nahitaezkoa dirudi eremu digitalaren erronkei aurrez aurre heltzea, lan eginez hardware eta nabigazio/bilaketa konpainiek gailuetan euskarazko interfazea eskain dezaten eta sendo apustu eginez euskarazko konfigurazioaren alde, norbanakoen zein erakunde publikoen (zein pribatuen) gailu digitaletan. Alegia, zeharkako planteamendu proaktiboa eta estrategikoa. Bien bitartean, euskaldunok Interneteko erdarazko produktuen eta eskaintzaren web posizionamendua elikatzen jarraituko dugu.

Kontsultatutako informazio iturri batzuk:

Eskerrik asko Gorka Azkarateri bere ekarpenengatik eta grafikoetan emandako laguntzagatik!

Gehiago irakurri

Wikipedia oso baliabide lagungarria da giza-zientzietan ikertzeko. Pertsona baten edo kontzeptu baten garrantzi soziala neurtzeko tresnak eskaintzen dizkigu Wikipediak. Pageviews web-zerbitzua erabiliz aztertu dezakegu “nonbait” gizarteak pertsona edo kontzeptu bati edo batzuei ematen dien garrantzia.
Bide horretan posiblea da Wikipedian galdera hauek egitea:

  • Zenbat aldiz kontsultatzen da artikulu bat egunero?
  • Zenbat hizkuntzatako wikipediatan dago artikulu hori? 
  • Noiz izan dira kontsulta asko?
  • Egon al da egunen bat ez ohiko kontsulta kopuru ikaragarri batekin?
  • Wikipedian dauden N pertsona emanda, zeinek hartzen ditu bisita gehien?
  • Informatikaria naiz, jaso ditzaket bisitei buruzko datu horiek?

Adibidez, azken-aurreko galdera “konpleto-konpleto” hori azalduko dugu. Txillardegi hil zela 10. urteurrena da orain. Donostiarekin eta euskal kulturarekin lotura estua izan duten “erraldoi” batzuk aukeratu ditugu: Bilintx, Koldo Mitxelena, Jose Gonzalo Zulaika, Ibon Sarasola, Karlos Santamaria, Elbira Zipitria, Arantxa Urretabizkaia, Miren Azkarate, Katalina Eleizegi eta Txillardegi.

Galderak: Hamar erraldoi horien artean zeinek hartu ditu kontsulta gehien Wikipedian? Egon al da egunen bat ez ohiko kontsulta kopuru ikaragarri batekin?
Erantzunak: URL honetan aurkituko ditugu:

https://pageviews.toolforge.org/?project=eu.wikipedia.org&platform=all-access&agent=user&redirects=0&range=all-time&pages=Txillardegi|Koldo_Mitxelena|Bilintx|Ibon_Sarasola|Karlos_Santamaria|Jose_Gonzalo_Zulaika|Elbira_Zipitria|Miren_Azkarate|Katalina_Eleizegi|Arantxa_Urretabizkaia

Zenbat bisita egun bakoitzean?

Grafiko bat eta taula bat ikusiko ditugu Pageviews webgune horretan.

Batetik grafiko batean ikusten dugu azken sei urteotan egun bakoitzean zenbat kontsulta egon diren pertsona bakoitzeko:
(data-tarte txikiago bat aukera dezakezue, esaterako, hilabete bat detailean ikusteko)

Egon al da egunen bat ez ohiko kontsulta kopuru ikaragarri batekin?

Ariketak: Grafiko hori ikusita, ikertu ezazu zer gertatu zen grafiko horretako gailur bortitzetan?

  • Zer gertatu zen 2019ko martxo-apilrilean Txillardegirekin?
  • 2021eko urtarrilaren 12an?
  • 2015eko abuztuaren 20an Mitxelenarekin?
  • 2017ko irailaren 21ean Elbira Zipitriarekin?
  • Eta 2016ko azaroaren 23an BIlintxekin? Hori zailagoa da azaltzeko. Ea baten batek asmatzen duen.

Zeinek hartzen ditu bisita gehien?

Pageviewko galdera horrek taula bat erakusten digu gero, beherago, pertsona bakoitzaren datu orokorrak aurkezteko (guztira zenbat kontsulta, eguneko zenbat kontsulta batez beste, artikuluaren tamaina, zenbat editorek parte hartu duten…). Hemen ikusten da taula hori:

Txillardegiren artikulua da ikustaldi gehien jaso dituena (30.888 bisita), oso nabarmen da hori; sei urtez, batez beste 13 bisita izan ditu egunero. Artikulu osatuena ere bada (52.2274 karaktere), eta artikulua osatzen parte hartu duten “editore” kopurua altuena ere baditu (41 wikilari).

Zenbat hizkuntzatako wikipediatan dago artikulu hori?

Taula horretako azken zutabean “Hizkuntza guztiak” esteka bat azaltzen da pertsona bakoitzeko. Esteka horretan klik eginez gero euskarazko Wikipedian bakarrik ez, beste hizkuntzatan zenbat kontsulta egon diren ikusi ahal izango dugu.

Txillardegiren artikulua Wikipediako 17 hizkuntzatan agertzen da: espainiera, english, euskara, francais, japoniera, catalá, ga (irlandako gaelikoa, Gaeilge),  nl (Nederlands), finlandiera (Suomi), et (Eesti, estoniera), gl (Galego, galiziera), simple (ingeles erraza), cy (Cymraeg, galesa), no (norvegiera, Norsk bokmål), bretoiera (Brezhoneg), hr (Hrvatski, kroaziera), sh (Srpskohrvatski / српскохрватски, serbo-kroaziera).

Harrigarria bada ere kontsulta gehiago agertzen dira espainieraz (egunero 36 bisita) eta ingelesez (eguneko 16 bisita)  euskaraz baino (eguneko 13 bisita). Guztira 174,679 bisita jaso du artikuluak hizkuntza guztietakoak batuta, eguneko 73 bisita. Horien artean euskarazkoak 30.839 baino ez dira izan. Pena, euskaldun askok oraindik erdaraz konfiguratuta dauka internet nabigatzailea (ikus lehenhitza.eus).


Bilintx-en artikulua lau hizkuntzatan dago (es, eu, en, ca), eta eguneko 25 bisita ditu (11 euskaraz eta 13 espainieraz).

Elbira Zipitriaren artikulua 5 hizkuntzatan dago (es, eu, en, ca, ru), eta eguneko 14 bisita ditu (7 euskaraz eta 6 espainieraz).

Arantza Urretabizkaiaren artikulua 14 hizkuntzatan dago (es, eu, en, ca, ru…), eta eguneko 30 bisita ditu (17 espainieraz, 7 euskaraz, 3 errusieraz …).

Koldo Mitxelenaren artikulua 13 hizkuntzatan dago (es, en, eu, fr, ru, ja, ca, gl, sv, uk, oc, el, eta arz), eta eguneko 57 bisita jasotzen ditu batez beste (6 euskaraz, 8 ingelesez eta 39 espainieraz).

Miren Azkarateren artikulua 6 hizkuntzatan dago (es, eu, en, fr, ca, de), eta eguneko 7 bisita ditu (3 espainieraz, 3 euskaraz, 1 frantsesez…).

Aita Donostia 8 hizkuntzatan dago (20 bisita eguneko), Ibon Sarasola 5 hizkuntzatan dago (5 bisita eguneko), eta harrigarria dena, Karlos Santamaria euskaraz eta frantsesez bakarrik dago.

Esperimentatu, jolastu

Adibide bat baino ez da izan hemen aurkeztu duguna. Nahiko erraza da honekin esperimentatzea. Goiko adibidean (URL honetan) aldatu ze artikulu aztetu nahi duzun, eta jolastu ezazu!
Beste adibide batzuk:

Informatikaria bazara… “Jaitsi” datu guztiak 🙂

A! Eta informatikaria bazara edo programatzen moldatzen bazara… jakin ezazu grafiko eta taula horietan azaltzen diren datu guzti-guztiak kalkulu-orri batean txukun deskargatu ditzakezula. CSV edo JSON formatuetan lortu daitezke datuak. Erabil ezazu “Jaitsi” botoia.

Kulturako sei erraldoi horien (Mitxelena, Txillardegi…) bisita-kopuruak jaitsi ditzakegu egunez egun, goian aipatutako pageviews galderatik. Eta hor ikusi, adibidez, 2015eko abuztuaren 20an Mitxelenak, bere jaiotzaren urteurrenean, bisita asko jaso zituela:

Edo jaso fitxategi bat Txillardegik hizkuntza guztietan egunez-egun zenbat bisita jaso dituen aztertzeko. Ikusi beheko irudian, adibidez, 2021eko apirilaren 6an zenbat bisita egon ziren, Julen Madariaga hil zen egunean, gehien-gehienak espainierazko artikuluan, baina ingelesez, euskaraz, frantsesez, katalanez eta galegoz ere bai. Espainiako medioetan maiz aipatu zen Txillardegi egun horretan. Harrigarria da bisita gehiago jaso zirela katalanezko artikuluan, euskarazkoan baino:

Gero, zure kontura eta nahi duzun programazio-lengoaia erabilita, nahi duzun moduan aztertu ahal izango dituzu datu guzti horiek.

Gehiago irakurri

Oarsoaldea Wikiproiektua lantzen ari dira Bidasoaldean une honetan, Errenteriako Lekuona Fabrikak ematen dituen erraztasunak baliatuz. Haien zereginaren zati bat da, hain zuzen, eskualdeko ondarea eta oroimena digitalizatu ondoren hura Commonsen denen eskueran jartzea, lizentzia askeaz eta formatu irekian.

Aitzakia paregabea da begiratu bat emateko Wikimedia Commonseko metadatuetan euskarak duen presentziari; metadatuek, izan ere, garrantzi berezia dute multimedia materialaren bilaketa arrakastatsurako, bistatik galdu gabe euskarazko deskribapenak jarriz multimedia fitxategiari buruz ematen den informazioa eta laguntza, fitxategi horien erabiltzaileek eta hezkuntzan ikasleek erdarazko deskribapenen itzultzaile lana egiten amaitu ez dezaten.

Aldaketa bat gertatzen ari da kategorien izendapenetan, orain arte ingelesez ematekoak, baina duela denbora batetik hona tokiko hizkuntzan adieraz daitezkeenak, lekuak tokian tokiko hizkuntzaz izendatzeko. Zirrikituak ireki ditu nabarmenki gaztelaniazko zein frantsesezko kategoriak ikusi ahal izateko, eta bide zein erronka berriak ireki horiek euskaraz eman eta bistaratu ahal izateko.

Gero eta gehiago, bestalde, Commonseko metadatuak Wikidatarekin interakzioan eta estekaturik daude, eta uztarketa hori fitxategien metadatuak betetzeko orduan ere agertuko zaigu, formulario baten bitartez. Azkenean, kategoriek erabiltzailearen hizkuntzan ikusi ahal izateko bidea daramate, Wikidataren bitartez, baina artean ere prozesuan da integrazio hori.

Wikimedia Commons, euskaldunontzako aukerak

Commonsen, munduko 3. multimedia biltegirik handienean, lizentzia askeko multimedia fitxategiak gordetzen dira, behar bezala kategorizatuta. Bitarteko ahaltsua da Commons, askorengana heltzen da, ez da gutxi euskal unibertso digitala aberasten egiten duen lana. Etengabeko garapenean den proiektua da Commons, uneoro berrikuntzak gehituz. Euskal Herriko ondare katalogatua eta ez katalogatua ikusgai eta eskueran jartzeko parada ederra da, bestela ikusgai ez leudekeen euskal erreferentziak, boluntarioen lanez hornituak. Material gehienak boluntarioek kargatu dituzte Commonsera eta CC lizentzia libreenekin partekatu dituzte, eskuzabal.

Monumentuak irudikatu edo ez, hezkuntza komunitateak eta zehazki ikasleek (EU Wikipediaren erabiltzaile gehienak ere badirenak), badute beren ikaslanetarako multimedia bitartekoak eskuratzeko premia: Commonsek argazkiak, bideoak, eskemak, infografiak eta mapak eskaintzen ditu, Euskal Herrikoak zein kanpokoak, wikilarien ahaleginez eta Hezkuntza Programako hitzarmenen bidez igoak (UEU, Berria, Tokikom, etab.), jpg, svg, png, webm, ogg eta bestelako formatuetan.

Multimedia materialaren euskarazko bilaketa eta erabilera hoberendu

Digitalizazioak abiadura aurreikustea ekarri du, belaunaldi berriek ere hori eskatzen (exijitzen) dute, baita euskarari ere. Aldiz, multimedia fitxategi askok EN, ES edo FR testua bakarrik erabiltzen dute, eta horrek oztopatu egiten du nahi den motako edukia euskaraz bilatzea. Hezkuntzaren testuinguruan, abiaduraren premiak eta erraztasunak beste hizkuntzetara lerratzen ditu ikasleak material baliagarriak bilatzeko dituzten interakzioetan: bilaketak errazagoak zaizkie askotan hizkuntza horietan.

Gai orokorretan emaitza gehien eskuratzeko, bilatutakoa ingelesez idazteak du aukera gehien, baita gaztelaniaz/frantsesez ere. Horiek izango dira Euskal Herriko batez besteko erabiltzaile baten lehen hizkuntza aukera, eta horretan errealitate fisikoaren beraren isla dira. Commonsen bilaketak egitean, lortuko ditugun emaitzak hauexen araberakoak izango dira: fitxategi izen, deskribapen eta kategorietako hizkuntzak eta aipatutako Wikidatako sare semantikoa (haren definizioa). Guk, berriz, euskarazko bilaketaren aukerak handitu nahi ditugu.

Commonsek Wikidata datu base askearekin bat egiteko bidea darama, baina horretara heldu bitartean, ez du beti Wikidatako estekarik edo beharrezko Wikidatako euskarazko daturik, horiek etengabe hornitzen ari diren arren. Fitxategi bat igotzean, datu egituratuen formularioaren bidez egiten da Wikidatarekiko erlazioa, baina artean nekeza eta gogaikarria egin daiteke boluntarioak formularioko hainbat datu (ere) bete behar izatea.

Zaleenentzat, Wikidata euskaraz hornitzen joateko aukera erakargarri bat WikiShootMe tresna da, gure geografiako Wikidatako elementuei euskarazko etiketak eta deskribapenak emateko baliagarria (kasu honetan, Baiona). Euskaldun guztion interesekoa izango da elementu edo itemen izendapen arautuak erabiltzea (etiketa), existitzen direnean. Euskaltzaindiak oso eskuraerraz jarri ditu bere erabakiak eta izen zerrendak bere webgune bikainean, horiek lagungarriak dira Wikidatako eremua fin-fin betetzeko. Tokiko forma arautu zehatzik ezean, analogiaz bete daiteke etiketaren eremuko izendapena. Herrietako elizen izenetan, adibidez, haren euskarazko izenaren informazio zehatzik ez badugu, ontzat eman ditzakegu geografikoki hurbilenak diren izendapenak, hala nola “Santa Maria” edo “Andre Maria”, frantsesezko Sainte Marie edo Notre Dame euskaraz emateko, eta berdin gaztelaniatik. Behin-behineko konponbidea da, intuitiboa eta balekoa.

Kategorien eta fitxategien izenak

Commonsen, fitxategiak izendatzeko modua Language policy orrian arautzen da. Ingelesa da kategoria orokorrak izendatzeko lehenetsitako hizkuntza, pluralean, hala nola “1930 births” edo “Castles of the Kingdom of Navarre”, baina orain ontzat eman dira tokian tokiko izendapenak, tokiko errealitateari lotuz. Zenbait wikilarik erabaki dute Hego Euskal Herriko lekuak gaztelaniaz jartzen hastea, hala nola hiri eta herrietako kaleak edo lekuak (ikus Calle Ercilla edo Monumento al poeta Alonso de Ercilla), Commonseko erabiltzailea gaztelaniara behartuz emaitzak nahiko baditu, edo bilaketako elementu oso minimoetara, adibidez “Ercilla” edo “Alonso de Ercilla”, euskarazko izendapenaren ordez, baina kasu horretan ezin saihestu gaztelaniazko ortografia eta elementu morfosintaktikoak.

Fitxategien eta kategorien bilaketa laukiak izendapen iradokizunak eskainiko ditu automatikoki, izendapenak proposatu eta erraztuko ditu, existitzen diren hizkuntza hegemonikoetako kategoriak eta izenak eskainiz, besterik aurkitzen ez badu. Kategoria laukietan, HotCat gadget edo tresnak (lehenetsia) iradokitzen ditu izendapenak. Gainera, multimedia fitxategia dagoeneko Wikidatari loturik edo/eta, gainera, datu base horretan euskaraz definituta ez badago, segur aski gai askotan ez da izango erakargarriena euskarazko bilaketa egitea Commonsen batez besteko erabiltzailearentzat. Premia handia da bilaketetan hizkuntza hegemonikoen alde dagoen erlazio desorekatu hori euskarazko hautuaren alde berdintzeko edo orekatzen saiatzeko.

Kontzeptu geografikoak

Zenbait wikilarik kategorien euskarazko izendapen hutsak gaitzetsi dituzte, oro har kategoriak forma ofizialekin bat etorraraziz. Kategoriaren edo izendapenaren lehen hitza gaztelaniazkoa bada, HotCat tresnak gaztelaniazko aukera proposatzeko joera izango du, eta bigarren mailan utzi izendapeneko bigarren elementua, adibidez Villaba-Atarrabia. Kategorizazio horiek, orain arte jarri diren bezala, ez datoz bat beti izen ofizialekin, euskara lehenestearen kaltetan, hala nola Salvatierra-Agurain, herrian ofizialki “Agurain-Salvatierra”.

Euskarak batere ofizialtasunik ez duen eremuetan (Nafarroa Garaiko hegoaldean eta Ipar Euskal Herrian), euskarazko kategoria geografikoek, elebitan jarrita ere, aukera gutxi izango dituzte irauteko, eta etsigarria gertatuko zaio wikilariari borroka horretan sartzea. Erdaraz jada existitzen den euskarazko kategoria geografiko bat sortu nahi izanez gero, kategoriaren bikoizketa bat eragingo da, Commonseko erabiltzaileentzat lagungarria ez dena. Koherentziaz egokiena izan ez arren, azpikategoriak sor daitezke, adibidez, “1620 Loraldia jardunaldia – Donapaleu” azpikategoria, “Saint-Palais (Pyrénées-Atlantiques)” kategorian. Bilaketa batek kategoriaren izendapen horretako “Donapaleu” forma identifikatuko du.

Nola bete Commonsera igotako fitxategiaren datuak

Bada, eztabaida gogaikarri luze eta antzuetan sartu gabe, Euskal Herriko gaiei (edo gai unibertsalei) buruz ingelesez, gaztelaniaz edo frantsesez egin ohi direnak, wikilari euskaldunak beheko hautua egin dezake ordenagailuan; hartara, Commonsera ekarpenak egiten dituenean, erraztu egingo du Commonseko euskarazko erabilera eraginkorra (eta lagundu egingo du erabiltzaileak zein ikasleak “itzultzailearen sindromean” ez erortzen). Ez doa oharkabean, egun, erabiltzaile digital askok mugikorretik jarduten dutela, eta horretarako Commonsek badu aplikazio bat, mugikorrean instalazio lokala egiteko. Hauexek dira, bada, wikilari euskaldunak eman ditzakeen pausuak:

1. Commonseko erabiltzaile profilaren hizkuntzan, hautatu euskara, Commonseko goiko barran ezkerrean.

2. Jarri izena euskaraz igotzen duzun argazki/bideo/audio/eskema fitxategiari. Ikusita euskarazko morfosintaxi sintetikoa eraginkortasunez irakurtzeko tresna digitalek artean zailtasunak dituztela, adierazi igotzen den fitxategiaren izena kasu nominatiboan eta era deskriptiboan (Language policyaren arabera), aurreikus daitezkeen elementu lexiko minimoekin, hala nola “Bidasoa – Elizondo”, eta ez “Bidasoa ibaiaren Elizondoko ikuspegiak”, “Amaiur – gaztelua”, “Amaiurko gazteluaren hondarrak” baino hobeto. Sortu fitxategien izen serieak beharrezkoa balitz: “Bidasoa – Elizondo 1”, “Bidasoa – Elizondo 2”, “Bidasoa – Elizondo 3”, eta abar. Batzuetan, argipen gisa (desanbiguazioa) interesgarria eta adierazgarria izan daiteke urtea jartzea, hala nola “Bidasoa – Elizondo (2021)”.

Irudiak Commonsera igotzean, Igoera Laguntzaileak gidatuko gaitu erraz, baina dagoeneko igo dugun fitxategi bateko metadatuak berriz editatu nahi izanez gero errazagoa izan daiteke “Aldatu iturburu kodea” fitxa irekitzea (wikitestua).

3.a Gehitu deskribapena euskaraz. Nahitaezkoa da deskribapen eremua betetzea fitxategi bat Commonsera igotzen denean, egun irudi-oina gehitzeko aukera ere ematen badu ere (motzagoa eta Wikidatarako baliagarria). Deskribapenaren eremuan, xehetasun gehiago zehaztu ditzakegu, eta alderdi morfosintaktiko eta lexikoekin askatasun handiagoz jokatu. Deskribapena zenbat eta zehatzago egin, orduan eta errazago izango zaio Commonseko erabiltzaileari nahi duena aurkitzea.

3.b Deskribapenaren hizkuntza identifikazioa errazteko, onena duzu dagokion deskribapen eremuan hizkuntza txantiloia gehitzea (beharrezkoa ez den arren). Hori erraz jartzen dizu Igoera laguntzaile edo morroiak, nahikoa da deskribapen testua sartzea. Edizio xeheagoa eginez gero, hauxe duzu sintaxia (adibidea): “{{eu|}}”, adibidez, “{{eu|Erge mendiko (mapetan, gehienetan, Cap des Pènes) xehetasunak, [[:eu:Montsérié|Montsérié]], Garona Garaia departamentua, Okzitania.}}”.

4. Euskarazko Wikipediaren erreferentzialtasuna eta fitxategiko edukiaren identifikazioa hobetzeko (beste hizkuntzetako erabiltzaileei ere bai), Wikipediako estekak gehitu ditzakegu. Horretarako, baliatu (adibidez) deskribapeneko testuan “[[:eu:Maule|Maule]]” moduko sintaxia (bigarren “Maule” hitzari atzizkia lasai gehitu dakioke): hartara, deskribapenaren irakurleak EUWPko Maule artikulura heltzeko modua izango du. Artikulu honetako gaia ez den arren, huts-hutsean lokalizazioa gehitu nahi bada, Commonsek badu ezkerreko zutabean Locator-tool delako tresna edo gadget baliagarria.

5. Fitxategien deskribapenari buruzko Commonseko hizkuntza arautegiak (Language policy) eleaniztasuna hobesten du, eta ona da Commonseko beste hizkuntzetako erabiltzaileek, euskaraz gain, fitxategiaren deskribapena beste hizkuntza batean ikusi ahal izatea, era horretan hizkuntzartekotasuna hobetuz. Beraz, artean denbora pixka bat baduzu, jarri otoi fitxategiaren deskribapena beste hizkuntza batean ere. Hizkuntza hori ingelesa, frantsesa edo gaztelania izan ohi da, baina ez bakarrik.

Commonsen behar bezala euskaraz egindako izendapenek eta euskaraz betetako metadatuek ez dute Wikidatako lana kentzen edo kaltetzen; biak dira elkarren osagarri, eta biek laguntzen dute euskararen presentzia eta aukerak Wikimediako proiektuetara eta, oro har, internetera zabaltzen. Dudarik gabe, errealitate analogikoak errealitate digitala islatzen du, eta horretan euskarak bizkor eta zalu behar du. Erakunde publikoek badute lana egiteko euskarazko domeinu digitala sendotzeko, plan anbiziotsuak falta dira, euskara munduko sarean bistaratzeko gai. Bitartean, boluntarioek eta aktibistek, beren/geure eroan, badute/badugu nondik hasi. Oarsoaldea Wikiproiektuak parada ederra eskaintzen du ondarea, oroimena eta euskara uztartuz aurrera egiten jarraitzeko.

* Eskerrik asko Gorka Azkarateri bere iruzkin eta iradokizunengatik

Gehiago irakurri