Wikimedia Estoniarekin batera, apirilean Estoniari buruz idazteko erronka eta lehiaketa abiatu dugu. Otsailean Marokori buruz egin genuenaren antzera, oraingoan Estoniari buruzko 150 gai ekarri ditugu, Wikimedia España, Amical Wikimedia eta Galipediarekin batera egindako ekimenean. gure helburua euskaraz, gaztelaniaz, katalanez eta galizieraz ez dauden 150 gai horiei buruz idaztea da, Baltikoko herrialdeari buruzko informazioa hedatuz.

Irudia: Niessengo emakumeen 10. senidetzen eguna, 1960.

Ez da lorpen makala: Euskarazko Wikipediak 24. postua lortu berri du emakume biografia kopuruan, 24.000 emakume baino gehiago jasota, hebreera gaindituz. Datu hauekin, 50.000 biografia baino gehiago dituzten hizkuntzen artean lehenengoa da emakumeen ehunekoan, %32,8-rekin. Etengabeko hazkuntza horren atzean wikilari askoren lana dago, tartean WikiEmakumeok taldeek egindako esfortzu itzela.

Nola esaten da euskaraz… ziur askotan duda hau izan duzula, eta Wikipediara etorri zarela erantzun eske. Baina Wikipedian ez dugu terminologia zehazten: besteek egindako lanak behar ditugu iturri gisa erabiltzeko. Martxoan Euskal Batzorde Ornitologikoarekin batera lanean hasi gara euskarazko 2.000 hegaztiren izena euskarazko Wikipedian finkatzeko. Zuk ere parte har dezakezu euskarazko terminologia finkatzeko esfortzu handi horretan.

Wikipedian gertatzen zena Wikipedian geratu ohi zen. Euskal Wikilarien Kultura Elkarteak 2017an proiektu handi bati hasiera eman zion, hezkuntza eta Wikipedia batzeko esfortzu erraldoia. Helburua unibertsitateetako ikasleek bigarren hezkuntzakoek behar zituzten edukiak garatzea zen. Lana egiteko ez genuen kanpo komunikazio kanal handirik behar: e-postak idatzi, ateak banan banan jo, eta gure artean koordinatu. Baina erabaki genuen esfortzu horren parte komunikazioa hobetzea ere bazegokigula: euskarazko Wikipedian gertatzen zena ez zedin Wikipedian soilik geratu, baina, aldi berean, euskarazko Wikipediak zuen potentziala indartu nahi genuelako. Bai, ehunka mila artikulu genituen, baina jende askok ez zekien zer genuen ez zertan ari ginen.

Horrela, bi kanal berri ireki genituen: Facebookeko taldea eta Twitterreko kontua. Bertan Wikipediaren irudi freskoagoa emateko helburua genuen, egindako ekimenak erakutsi, estatistikak, lorpenak, baina, batez ere, Wikipediaren edukia zabaltzea zen gakoa. Izan ere, denetarik dago Wikipedian: geografia, matematika, astronomia, literatura, bitxikeriak, efemerideak, zinema, mineralak… aniztasun horri erantzun nahi genion egiten genuen komunikazioarekin.

Twitter (eta bere algoritmoa)

Kanal horiek sortu eta gutxira Facebooken Cambridge Analytica eskandalua izan zen, eta edukia zabaltzen genuen wikilariok FB erabiltzeari utzi genion. Horrela, kanala pixka bat alboratuta geratu zen. Baina Twitterrek bere oparoaldia izan zuen, oraindik Twitter deitzen zenean. Gure helburua jarraitzaile gehiago edukitzea zen, euskararen presentzia areagotzea, eta horretarako algoritmoak nola funtzionatzen zuen ulertu behar genuen.

Katalanek @Viquipedia kontuarekin egindakotik ikasi, eta egunero 6-7 txio partekatzen zituen kontua bilakatu genuen, baina egunerokoari ere erantzuten ziona. Efemerideak, gertakariekin umorea, azken albisteak… gakoa egotea zen. Twitterren algoritmoak elkarrekintzak saritzen zituen, maiz argitaratzea eta jarraitzaileekin hartu-emanak izatea. Horretarako, “Txio programatuak” izeneko taula bat sortu genuen, egunero botako ziren edukiak antolatu ahal izateko. Lana, handia, baina emaitzak ere, ikusgarriak. Euskarazko Wikipediaren Twitter kanaletik heltzen ziren mezu pribatuekin hainbat proiektu egitea lortu genuen, eskolatan zein unibertsitatean. Eta prentsak ere, noiz edo noiz, erabili zuen kontaktatzeko. 

Sare horiek elikatzeko erabilitako denborak beste komunikazio kanal batzuetatik kendu genuen. 2017an ireki genuen wikimedia.eus bloga pixkanaka ari zen itzaltzen, eta ingelesez beste komunitateek ere zertan garen jakiteko egin ohi diren albisteak ere kostata egiten genituen. Guztia aldi berean egin nahiko genuke, baina ezinezkoa da.

X eta Mastodon

Twitterrek Twitter izateari utzi zion eta fedibertsoa gero eta handiagoa zen. 2022an Mastodonen kontua sortu genuen, mastodon.eus zerbitzarian, zehatzago. Hasiera batean, presentzia eduki nahi genuelako, baina, 2024tik aurrera, benetan sare sozial batek funtzionatu behar duen moduan egiten duelako, elikatzen hasi ginen. Mastodonen ere programatutako mezuak bota ahal izateko Buffer zerbitzua erabiltzen hasi ginen. Bufferri esker, aldi berean mezu berbera bota genezake X-en eta Mastodonen. Aukera baliatuz, Facebookeko profila ere berrireki genuen, eta hiruetan mezu berbera planifikatzen genuen. Bat botatzeko esfortzu handiarekin, hiru sare elikatu. Eta, hasiera batean, presentzia edukitzea helburua bagenuen ere, laster ikusi genuen Mastodonen elkarrekintzak nabarmenagoak zirela, zintzoagoak, eta eraikitzaileagoak. 

Baina X itzaltzen joan da, itsusten. Jada algoritmoak ez zizkien jarraitzaileei mezuak erakusten, eta horren ordez zurekin polemizatzen dutenei erakusten zizkien. Etsai handirik gabe, dinamika toxiko horretan, @euwikipedia kontuaren eragina Xn gutxitzen joan zen. Eta, hamar aldiz jarraitzaile gutxiago izanda ere, Mastodonen handitzen ari zen. Facebooken argitaratzeak eragin handiegirik ere ez zuen, hor bai algoritmoa guztiz apurtuta baitago ordaindu nahi ez dutenentzat. Eta X-en ere, txapa urdina jartzeak ikusgarritasun gehiago emango ote zuen aztertuta, ez dirudi horrela. Algoritmoak polemika bilatzen du, etsaitasuna, bizkarrizketa. 

Ikusgelaren faktorea

Gaia korapilatzeko, Ikusgela proiektua sortu genuen orain hiru urte. Eduki guztiak leku libreetan jartzea da gure helburua, noski. Horrela, Wikimedia Commonsen daude bideo guztiak, publizitate gabe, algoritmorik gabe. Telegram kanal bat ere badu ekimenak, eta urtean lau mezu bakarrik bidaltzen dituen buletin pausatuago bat. Peertubera ere igotzen ditugu bideoak, baina eragina txikia da.

Wikimedia Commonsek onura asko ditu, baina arazo batzuk ere bai, tartean nabarmena den bat: inor miatzen ez duenez, ezin dugu jakin nork ikusi dituen bideoak, ez zenbat aldiz ikusi diren. Eta guri interesatzen zaigu datu hori jakitea. Hezkuntzari nabarmen lotutako ekimena da, gazteengana heltzeko, eta hor bi sarek dute garrantzia (datuek erakutsi digutenez): YouTubek eta Instagramek. Ari gara ere bideo laburrak TikToken jartzen, eta mozketak X-n. Gustatuko litzaiguke beste modu batez zabaldu ahal izatea, baina eskoletara heltzeko oraindik sare horiek garrantzia dute… kasu batzuetan ezagutzen dituzten bakarrak dira. “Harpidetu zaitez”, “eman like” eta “bideoan iruzkinak utzi” esaten dute youtuber gehienek… eta zerbaitegatik da. Algoritmoak jateko eskatzen du, eta bertan jokatu nahi baduzu, elikatzen jarraitu behar da.

Modu berri bat

2025eko hasiera honetan komunikazio estrategia fintzeko lanean aritu gara. Zer behar dugun, zer nahi dugun, eta zer ez dugun nahi eztabaidatuta, proposamen berritu batekin gatoz, zuekin ere partekatu nahi duguna:

1. Sare toxikoak ahal dela alboratzea: Euskarazko Wikipediak X eta Facebook utziko ditu, otsailaren erdialdetik aurrera. Dagoeneko ez du zentzurik bertan argitaratzeak, ez dugulako ez euskararen aldeko komunitatea biltzen, ez dugulako eraginik, eta hasieran jarri genituen helburuak betetzea ez delako posible. Ahal dela esan dugu, oraindik ere Metaren esku dagoen Instagramek garrantzia duelako Ikusgela bezalako proiektu batentzat. 
2. Gure gune propioa indartzea: Wikipediaren eta Euskal Wikilarien Kultura Elkartearen jarduna azaltzeko, irakurtzen ari zaren blog hau indartuko dugu. Norberaren kanalek garrantzia hartu behar dute: espazio mugarik gabe, besteen algoritmoen menpe egon gabe, komunikazio zuzena erabiliz.
3. Fedibertsoaren aldeko apustua: Mastodonen ditugun bi kontuak (@euwikipedia eta @ikusgela) mantenduko ditugu, eta ekinbidea ere aldatuko diogu lehenengoari. Dagoeneko ez du zentzurik egunean 7-8 artikulu zabaltzeak, ez dagoelako elikatzeko algoritmorik ez engainatu beharreko programarik. Mezuek zentzu gehiago hartuko dute, garapen handiagoa izango dute, eta kalitatea indartuko dugu, kopurua pixka bat jaitsita. Eta argazki kanal berria ere ireki dugu, Pixelfed.eus baliatuta, eguneko Wikimedia Commonseko argazki nabarmena bertan jarriko dugu, Wikipediarako lotura esanguratsu batekin.
4. Telegram kanalak: Ikusgelako Telegram kanalarekin batera, Wikipediako kanala ere irekiko dugu, Mastodonen egunero landuko dugun edukiaren parte txiki batekin. Spam gisa har daitekeen jardunaren ordez, komunikazio zuzenagoa eta esanguratsuagoa. Bi kanal horiek jarraitzera ere gonbidatzen zaitugu, noski.

Urtarrilaren 25ean Udako Euskal Unibertsitatearen Isasi edo Markeskua jauregian egin genuen wikilarion topaketa. EWKEren bileraz gain, tailerrak, hitzaldiak eta elkarrekin egoteko aukera izan genuen. Egun osoko egitaraua, batera ikasi eta euskarazko Wikipedia hobetzeko.

Urtero lez, ehunka wikilari elkartzen dituen mundu mailako Wikimania ekimena ospatu da aurten ere. Abuztuaren 7tik 10era bitartean izan da aurtengoa, Poloniako Katowice hirian, orain arteko 19.a hain zuzen ere. Wikimedia Fundazioak sustatutako ezagutza askea oinarri duten proiektuak biltzen dituen urteko biltzarra dugu Wikimania, non hitzaldi, eztabaida, bilera, formakuntza eta tailerrak eskaintzen diren. Mundu osoko wikilariak biltzen dira gai ezberdinak eztabaidatu, proiektu berriak aurkeztu, lankidetzak bilatu edo eta ideiak trukatzeko, eta Euskal Wikilarien Elkartea ere bertan izan da aletxoa jarriz eta gainontzekoengandik ikasten.

Programa

Oso eskaintza zabala izan genuen eta askotan zaila egin da zein hitzaldira joan aukeratzea. Guztira 120tik gora izan dira 4 egunetan zehar antolatuak eta egunero dozena erditik gora disfrutatzeko aukera izan dugu. Formatu eta iraupen ezberdinekoak gaika antolatuak: ikerketari buruzkoak, hezkuntzaren ingurukoak, juridikoak, estrategien ingurukoak, komunitatearentzat lagungarriak izan daitezkeenak, teknologien ingurukoak, lankidetzak sustatzekoak, e.a.

WikiWomen topaketa

Lehenengo egunean, egun osoko iraupena zuen WikiWomen Topaketa izan genuen. Bertan, mundu osoko wikilari emakumeak bildu ginen, non genero arrakalari aurre egitea ardatz harturik, bakoitzaren bakarkako lanetik haratago, elkarlana eta elkar zaintza, bidea bilatu nahian agertu ziren.

Lurraldetasunari begira eta sozialki dugun egoerari begira oso ezberdina da munduko leku ezberdinetako wikilarientzat wikimediako proiektuetan ekarpenak egiterako orduan gerta daitezkeen arazoei aurre egin ahal izatea. Topaketa honetan, egun dauden arazo ezberdinak mahai-gainean jarri ziren; arazoaren jatorria eta unean emandako irtenbidea aztertu. Etorkizunera begira eman beharreko pausuak zeintzuk izan daitezkeen ere hitzegiteko aukera izan genuen. Izan ere, WikiWomen Topaketa, ezberdinen artean estrategiak partekatzeko espazio segurua da; eztabaida sustatzeko, elkarlanerako eta gure hazkuntza kolektiborako funtsezko gaitasunak garatu ahal izateko. Wikimedia mugimenduan ematen diren ekimenak, sarritan sarean gertatzen dira eta horrelako topaketetan pertsonalki elkartzeko eta harremanak sortzeko aukera izatea oso garrantzitsua da trebetasunen garapena indartzeko. Bide honi ekinez, Wikimedia mugimenduan bai indibidualki eta baita kolektiboki ere aurrera egingo dugu.

Euskal Wikilarien Elkartetik ekarpena

Wikimanian aukera handia izan dugu gauza ezberdinak entzun eta motxila ikaspen berriekin betetzeko. Baina aurrerago aipatu bezala, Euskal Wikilarien Elkartetik gure aletxoa eskaintzeko aukera ere izan dugu.

Galder Gonzalezek bi hitzaldi eskaini zituen lehenengo egunean: “Abstract Wikipedia and the dream of a Universal Language” eta “The history of X in 100 objects”. Azken hau eskuartean dugun eta garatzen gabiltzan proiektua dugu (Euskal Herriko historia 100 objekturen bidez) baina gainontzeko herrietan egingarri izan daitekeelakoan, proiektua bera aurkeztu nahi izan dugu. Bigarren egunean Koldo Bigurik “Alumnos de secundaria, autores de 1.000 artículos en Txikipedia” hitzaldia eskaini zuen, batez ere Zumaia Ikastetxeak egindako ekimena izan da hitzaldiaren oinarri, wikilari gaztetxoak eta heurek egindako ekarpena erdigunean jarriz.

Hizkuntza ezberdinak.

Aurtengo Wikimania Topaketan aurrerapausua eman da hizkuntzen erabilerari dagokionez. Batetik, nahiz eta hizkuntza orokorra ingelesa izan, beste hizkuntza zehatz batzuk erabiltzeko aukera eskaini da aurkezpenak egiterako orduan eta bestetik,

itzulpen zerbitzua eskaini dute.  Zenbait areto (ez guztiak) itzulpen zerbitzua zuten; ingelesez eskaintzen ziren hitzaldiak hainbat hizkuntzatan entzuteko aukera zegoen. Hori bai, ingelesa ez zen beste hizkuntza batean baldin bazen aurkezpena, honen itzulpena ingelesekoa izaten zen. Nire kasuan, gaztelerako itzulpen zerbitzua erabili dut gehienetan eta itzulpen zerbitzurik onena izan ez bada ere edukiak jarraitzeko aukera izatea oso garrantzitsua izan da. Beraz, horrelako ekimenetan parte hartu ahal izateko aukerak geroz eta handiagoak izanik, denok irabazten dugu. Lehenengo urtea izan da eta datorrenean, kontu guzti hauek hobeto kudeatuko direlakoan nago.

Euskarazko Wikipedia izan da bigarren hizkuntza Parisen amaitu berri diren Olinpiar Jokoetako proba guztietako emaitzekin artikulua osatzen, ingelesezko Wikipediaren atzetik. Esfortzu berezi horrekin, euskarazko Wikipediak aurrerapauso handia eman du kirolei buruzko informazioa osatzen, eta aurrerantzean beste kirol-txapelketetako informazioa errazago osatzeko baliabideak osatu dira.

2021ean egin ziren 2020ko Udako Olinpiar Jokoak, Tokion. Bertan gertatzen zen guztiaren berri emateko Wikiproiektu bat antolatu genuen euskarazko Wikipedian, eta hilabete batzuetako lanaren ondoren, dominaren bat irabazi zuten 2.173 kirolarien biografiak osatu genituen. Hala ere, ez genuen lortu egondako proba guztien artikuluak osatzea, horiek egiteko denbora eta baliabide teknikoak behar zirelako: kirol bakoitzak bere txantiloiak izan ohi ditu, datuak eskaintzeko moduak, hiztegi espezializatua… oinarri sendoak jarri genituen, hala ere.

Urtebete beranduago, Neguko Olinpiar Jokoak egin ziren Beijingen, eta kirol berri ugari sartu ziren euskarazko Wikipedian. Hor ere ez genuen lortu proba guztietako artikuluak osatzea, baina berriro ere azpiegitura osatu genuen etorkizunean gauzak errazago izan zitezen.

Maratoia da

Wikipedia osatzea maratoia da: etengabe jarraitu behar dugu hazten eta hobetzen, baina indarrak ondo neurtu behar dira. Orain hiru urte ikusi genuen kirolei buruzko informazio orokorra gutxi zela: hiztegia falta zitzaigun, kontzeptu tekniko ugari nola esan begiratu behar zen. Azken finean, Olinpiar Jokoak ez dira euskaraz eskaintzen, eta futbolean edo arraunean ondo ulertzen diren kontzeptuak ez ditugu gimnasia artistikorako, eskirako edo kirol eskaladarako. Horregatik EHUko Kirol eta Hezkuntza Fakultatearekin elkarlana abiatu genuen, bertako ikasleekin batera kirol olinpiko guztietako artikuluak hobetzeko, hizkera teknikoa gehituta. Urteetako lana izan da, baina kirol-terminologia euskaraz izatea lehen pauso garrantzitsua da.

Eta maratoia denez, 2023 amaieran wikilariak hasi ziren prestatzen Parisen egongo ziren kirolei buruzko informazioa hobetzen, kategoriak sortzen eta lan teknikoa egiten, tartean informazio historikoa ere antolatzen. 2028an Los Angelesen egingo diren Jokoen artikulua ere prest dago jada, pentsa!

Sprinta da

Prestakuntza maratoia da, baina jarraipena egitea sprinta da. 329 kirol proba daude, 50 kilogramo azpiko emakumezkoen borroka libretik lemazain gabeko laukora, gizonezkoen gorako-jauzitik mahai-teniseko bikote mistora. Emaitza asko behin-behinekoak dira, adibidez Jordan Chilesek jaso zuen eta ondoren kendu zioten brontzezko domina. Eta gertakari asko historikoak dira, Armand Duplantisen pertika-jauzia edo Mijaín López Núñez kubatarraren bosgarren domina olinpikoa kasu. Milaka irakurlek jotzen dute Wikipediara kirolarien inguruko informazioa jasotzeko, eta nahiko genuke euskarazko Wikipediara ere jotzea horretarako.

Sprinta (zein maratoia) ingelesezko Wikipediak irabazten du. Milaka boluntario dituzte artikuluak osatzen, orrazten eta hobetzen. Olinpiar Joko guztietako proba guztietan informazioa aurki daiteke bertan, dominaren bat irabazi duten ia pertsona guztien biografiak daude, eta olinpismoaren historia zein bestelako proben inguruko informazio osatua dute. Euskarazko Wikipedian esfortzu hori baliatzen dugu, euren azpiegitura teknikoa kopiatu eta euskarazko txantiloiak sortzeko, adibidez. Edo taulekin egiten duten lana baliatzen dugu, euskaraz taula berberak eskaintzeko. Kirolean bezala, onenek egiten dutena ikusi behar da, euren teknikatik ikasteko.

Iragana osatu, etorkizunerako prestatu

Shizo Kanakurik 54 urte behar izan zituen 1920ko Olinpiar Jokoetako maratoia amaitzeko. Arkularitza modernoa 1972an hasi zen, baina lehenago egon ziren probak ere. Australasiak 12 domina olinpiko irabazi ditu guztira. Euskarazko Wikipedian kirolaren historiako datuak eta estatistikak izatea garrantzitsua da etorkizuneko prest egoteko. Izan ere, gaur egungo zein etorkizuneko Olinpiar Jokoetan errekor bat egiten denean, garrantzitsua da aurreko saio guztiak ere osatzea. Erronka handia da, hala ere. Olinpismoaren historian milaka proba egon dira, milaka dominadun, bitxikeria eta eskandalu. Horiek guztiak izateko esfortzu handia egin behar dugu, eta gutxi gara erronkari heltzeko. Kirolzale (edo historialari) gehiago behar ditugu gurean, Wikipedia osatzen. Lagundu nahi baduzu, Olinpiar Jokoetako wikiproiektua zain duzu.