Wikipediako artikuluak klimari buruzko edukiarekin aberasteko lan bat, erakunde ofizialek egindako behaketa meteorologikoen datuak erabiliz.
Wikidataren 10 . urteurrenean hitzaldia bat eta tailer bat antolatu dugu. Zer da eta nola balia dezaket? Informatika ikasten Wikipedia eta Wikidata laborategi gisa hartuta
20 urte igaro dira 2021eko abenduan Euskarazko Wikipedian lehendabiziko edizioa egin zenetik. Harrezkero bide luzea egin du, eta ez dira gutxi boluntarioen lanaz eta Hezkuntza Programaren bitartez EUWPk izan duen hazkundea urte hauetan guztietan. Munduko hizkuntza komunitate guztietatik 283 hizkuntzak dituzte 100 artikulu baino gehiagoko Wikipediak, ia hizkuntza digitalak dauden beste. Eta nolakoa osasun digitala du euskarak? Nola eragiten dio Wikipediari?
Artikulu honetan saiatuko naiz euskararen erabilera Wikipedian nolakoa den aztertzen. Zein hizkuntzatan irakurtzen dute euskaldunek Wikipedia? Ehunekoak? Ehuneko horien zergatia?
Sortutako artikuluen kopuruetan, EUWP munduko 33. dago Wikipediako hizkuntza guztien zerrendan, eta martxan dira Wikipedia guztiek eduki beharreko artikuluak sortu eta lantzeko deialdiak. Emakumeen biografia artikuluak sortu eta handitzen EUWP bereziki aktiboa izan da, generoen arteko presentzia orekatzeari begira. Haurrentzako bertsioa ere badugu, Txikipedia, bizi-bizi. 2016an sortu zen Euskal Wikilarien Elkartea, elkarren berri izan, EUWP dinamizatu eta sinergiak josteko. Izan ere, datuek erakutsi dute EUWPko komunitatea munduko guztien artean bigarren aktiboena dela Estonierazko Wikipediaren atzetik, hiztun kopuruaren aldean (2018ko datuak). Pozteko moduko datuak dira, dudarik gabe.
Garrantzitsua da hori gogoan izatea, baina ez da EUWPren errealitateari begiratzeko faktore bakarra. Interneteko bilatzaileetan askotariko kontzeptuak bilatzean, batzuetan Wikipediako emaitzak eskuratzen dira eta, are seguruago, wikipedia hitza sartuz gero, jakina. EUWP euskarazko webgune bisitatuenetako bat da. Euskal Herrian diren herritar digitalizatuek Wikipedia bisitatzen dute, bai, baina hainbat hizkuntza aukera dituzte, eta edozein produktutan, merkatu jakin bateko kontsumoa da funtsezko faktorea.
Bada, Euskal Herrian Internet nabigatzen duten pertsonek ez dute beti Euskarazko Wikipedia bilatzen, beste Wikipedia aukera batzuk ere baitituzte. Horraino ondo. Wikipedia horiek bisitatuagoak dira Euskarazko Wikipedia baino, askoz ere. Euskararen Adierazle Sistemak eman ditu duela gutxi Wikipedien gaineko hizkuntzen araberako datu orokorrak, lehen aldiz sistema horretan Wikipedia kontuan hartzen (2020). EUWPk 72.000 bisita ditu Frantziako estatu osorako 2021eko urrian (1.000.000 Espainian). Europako estatukako estatistika horrek agerian uzten du Ipar Euskal Herritik ez direla asko EUWPrako bisitak; Alemaniatik bisita gehiago ditu, kasu baterako, Frantzia osotik baino. Jakina, ez dago faktore bakarra horretarako: egoera soziolinguistikoa, euskarazko hezkuntzaren hedadura mugatua, Hego Euskal Herriko estandarretik urruntzen den mintzatu eta idazteko manera edo, are, beste Wikipediek informazio gehiago ekartzea, Nabarralden Eneko Bidegainek aipatu bezala, hobea ere ez gutxitan, umiltasunez esateko, artikuluaren arabera.
Hego Euskal Herrirako datuak zehatzagoak dira. Konparazioan, baina, Euskarazko Wikipedia hirugarren Wikipedia bisitatuena da Hego Euskal Herrian, Espainierazko Wikipediaren eta Ingelesezko Wikipediaren atzetik, eta aldea ez da txikia. EUWPk 2.800.000 bisita izan zituen 2021eko azaro arte, Wikimediako proiektuen bisita guztietako % 5,08; Ingelesezko Wikipediak 8.100.000 bisita, % 14,70; bukatzeko, Espainierazko Wikipediak 41.100.000 bisita, % 74,41. Beste erdaretan, % 6 (iturria: Wikimedia Fundazioa).
Hemen ere faktore askok eragiten dute bisitetan. Bistan da lehena egoera soziolinguistikoa dela. Ingelesezko Wikipediari erreparatuz, ingelesa ez da jende askoren ohiko hizkuntza, baina bai nazioarteko hizkuntza nagusia eta munduko lehendabiziko Wikipedia. Euskaldunek (elebidunak edo hirueledunak) beste Wikipedia batzuk ere kontsultatzen dituzte, eta horretarako arrazoi bat bada formaz zein edukiz beste Wikipedia horiek aberatsagoak edo fidagarriagoak edo irakurterrazagoak direla sinestea.
Hala ere, hezkuntzako eta soziolinguistikako datuetatik arrunt urruntzen da. Argi dago badagoela beste faktore bat. “Euskal Rock Erradikala” dokumentalak ematen digu pista bat. Azaroaren 25ean ETB1en eman zuten; bada, 23an, pertsona batek bisitatu zuen izen bereko artikulua EUWPn, 24an bik, eta 25ean 13raino igo zen “Euskal Rock Erradikala” artikuluko bisitarien kopurua. Azaroaren 26an, biharamunean, gutxiago ziren jada bisitariak, 10, baina ohikoa baino nahikoa gorago. ESWPko estatistikari erreparatuz gero, berriz, ohartzen gara ETB1en programa eman eta hurrengo egunean, 26an, ia bikoiztu egin zela azaroaren 25eko bisitari kopurua (48) “Rock Radical Vasco” artikuluan, 93raino helduz. Euskaldunek espainierazko artikulua bisitatzen dute, barra-barra. Egungo euskaldunek joera handiagoa dute erdaraz irakurtzera euskaraz baino, baina badago besterik ere.
Hego Euskal Herrian heren bat baino gutxiago omen da euskaldun aktibo eta bost biztanletik bat euskaldun pasibo. Behintzat, 2021ko estatistiken arabera, EAEko (“Euskadiko”) ikasle gehienak, % 64, D ereduan matrikulatu ziren, eta % 17 B ereduan. Erdiak baino gehiago, euskaraz. Nafarroako Foru Erkidegoan, nabarmen gutxiago dira D ereduan matrikulatuak: unibertsitate aurreko hezkuntzako % 24,2 (2020/2021). Bada, wikilariok baditugu datuak pentsatzeko euskarazko Wikipediara egiten diren bisita asko ikastetxeetatik, eskola orduetan, egiten direla. Eskolako oporraldietan eta asteburuetan bisita kopurua zeharo jaisten da. Nondik dator, bada, halako aldea Wikipedietako bisitetan?
Ezaguna zaigu: nolako hizkuntza konfigurazioak gailuan halako emaitzak Interneten. Algoritmoak agintzen du: guk (gure nabigatzaileak, bederen) ziberespaziora zer datu bidali, hori eskainiko zaigu itzuleran, eta hizkuntza konfigurazioak badu hor zeresana. Gailu asko (mugikor, eramangarri, tableta eta mahaigaineko ordenagailu) erdaraz konfiguratuta erosten ditugu, eta maiz ez dute euskarazko aukerarik ematen interfazean gure hizkuntza ezartzeko, baina nabigatzailea euskaraz jar dezakegu, bederen. Zorionez, gailu batzuek badute sistema eragilearen euskarazko aukera konfigurazioan, baina erabiltzaileek ez dakite askotan euskaraz jar dezaketela ere, edo ez daude motibatuta euskaraz jartzeko. Ipar Euskal Herrirako daturik ez dugu une honetan, baina ez gara oso baikorrak. Hasteko, euskarazko konfiguraziorako hautuetan, euskara Espainiari loturik agertzen da ez gutxitan (hizkuntza autonomiko hori). Gailuek, mugaz bi aldeetan, nabigatzailea gaztelaniaz/frantsesez/ingelesez ekartzen dute, eta bide beretik dator lehenetsita bilatzailea.
Gure ikerketa txiki batek agerian utzi du funtsezkoa dela bilatzailearen interfazea euskaraz ezartzea bilaketa emaitzek euskara lehenesteko. Ez dugu pribatutasunaren lagun batere, baina Google da, zalantzarik gabe, bilatzaile erabiliena gure artean, eta aukera ematen du interfazea euskaraz jartzeko. Konpainia horren laiotzean, hauxe da kezkagarria: Chromek ez du euskarazko konfiguraziorik ordenagailuetan, Firefoxek eta beste nabigatzaile batzuek ez bezala. Ez du, bada, euskaldunaren esperientzia digitala bermatzen; erdaren morroi agertzen da, mugikorretan behintzat eskaintzen duen arren. Hargatik, gabezi horrek ez die bilaketen azken emaitzei asko eragiten, baldin eta bilatzailea euskaraz konfiguratzen bada. Hona atera ditugun datu batzuk “wikipedia Donostia” bilaketarako, emaitzen zerrendan lortzen duen postuaren arabera (goitik hasi eta beherantz):
Alde handiak daude emaitzetan, nabigatzailearen arabera. Gogoan izan behar da, bestalde, emaitzen zerrenda orriak 5 eta 10 artekoak izan ohi direla, eta gero bigarren orria hasten dela. Duckduckgo bilatzaileak, pribatutasuna gehien babesten duenak, ez du emaitza oso onik ingelesezkoak ez diren bilaketetarako, eta ez da gure artean asko erabiltzen. Oro har, emaitzak okerragoak izan zitezkeen, baldin eta nabigatzailearen erabiltzaileak beti erdarazko bilaketak egin ohi baditu, esaterako, edo geolokalizazioaren arabera (Interneti buruz zein kokapen geografikotan agertzen zaren; Googleren azalpena ingelesez): ez dago kasuistika bakarra.
Hala ere, taula argigarria da: modu proaktiboan jokatu ezean, erdarazko gure hautua igortzen dugu beti Internetera, nahi eta nahi ez, gure IP helbideak berretsia (estatuaren identifikazioa: Espainia, Frantzia). Trukean, Internetek (cookiek, bilatzaileek) gure hizkuntza hautua eta estatuaren kokapena itzuliko digu, gure euskarazko bilaketen kalterako. Dudarik gabe, galtzailea euskarazko aukera, bitarteko eta plataformen web posizionamendua da. Euskarazko emaitzak itzalean geratzen dira, eta itxi egiten da euskarazko produktuen Interneteko desabantaila edo/eta bazterketaren zirkulua. Kontzientzia handieneko erabiltzaileek ahalegina egingo dugu bilaketako emaitzen zerrendan behera euskarazko emaitzen bila irristatzeko. Erabiltzaile arruntek? Baietz errazenera eta lasterrenera joan.
Kementsua eta ekimenera lerratua da Euskarazko Wikipedia, baina erabiltzaileetan Euskarazko Wikipedia dugu hizkuntza konfigurazioaren gabezia horren biktimetako bat. Bisita urriak ditu, euskaldun aktiboen eta hezkuntzako euskarazko matrikulazioen ehunekoetatik oso behera. Nahitaezkoa dirudi eremu digitalaren erronkei aurrez aurre heltzea, lan eginez hardware eta nabigazio/bilaketa konpainiek gailuetan euskarazko interfazea eskain dezaten eta sendo apustu eginez euskarazko konfigurazioaren alde, norbanakoen zein erakunde publikoen (zein pribatuen) gailu digitaletan. Alegia, zeharkako planteamendu proaktiboa eta estrategikoa. Bien bitartean, euskaldunok Interneteko erdarazko produktuen eta eskaintzaren web posizionamendua elikatzen jarraituko dugu.
Kontsultatutako informazio iturri batzuk:
Eskerrik asko Gorka Azkarateri bere ekarpenengatik eta grafikoetan emandako laguntzagatik!
Wikipedia oso baliabide lagungarria da giza-zientzietan ikertzeko. Pertsona baten edo kontzeptu baten garrantzi soziala neurtzeko tresnak eskaintzen dizkigu Wikipediak. Pageviews web-zerbitzua erabiliz aztertu dezakegu “nonbait” gizarteak pertsona edo kontzeptu bati edo batzuei ematen dien garrantzia.
Bide horretan posiblea da Wikipedian galdera hauek egitea:
Adibidez, azken-aurreko galdera “konpleto-konpleto” hori azalduko dugu. Txillardegi hil zela 10. urteurrena da orain. Donostiarekin eta euskal kulturarekin lotura estua izan duten “erraldoi” batzuk aukeratu ditugu: Bilintx, Koldo Mitxelena, Jose Gonzalo Zulaika, Ibon Sarasola, Karlos Santamaria, Elbira Zipitria, Arantxa Urretabizkaia, Miren Azkarate, Katalina Eleizegi eta Txillardegi.
Galderak: Hamar erraldoi horien artean zeinek hartu ditu kontsulta gehien Wikipedian? Egon al da egunen bat ez ohiko kontsulta kopuru ikaragarri batekin?
Erantzunak: URL honetan aurkituko ditugu:
https://pageviews.toolforge.org/?project=eu.wikipedia.org&platform=all-access&agent=user&redirects=0&range=all-time&pages=Txillardegi|Koldo_Mitxelena|Bilintx|Ibon_Sarasola|Karlos_Santamaria|Jose_Gonzalo_Zulaika|Elbira_Zipitria|Miren_Azkarate|Katalina_Eleizegi|Arantxa_Urretabizkaia
Grafiko bat eta taula bat ikusiko ditugu Pageviews webgune horretan.
Batetik grafiko batean ikusten dugu azken sei urteotan egun bakoitzean zenbat kontsulta egon diren pertsona bakoitzeko:
(data-tarte txikiago bat aukera dezakezue, esaterako, hilabete bat detailean ikusteko)
Ariketak: Grafiko hori ikusita, ikertu ezazu zer gertatu zen grafiko horretako gailur bortitzetan?
Pageviewko galdera horrek taula bat erakusten digu gero, beherago, pertsona bakoitzaren datu orokorrak aurkezteko (guztira zenbat kontsulta, eguneko zenbat kontsulta batez beste, artikuluaren tamaina, zenbat editorek parte hartu duten…). Hemen ikusten da taula hori:
Txillardegiren artikulua da ikustaldi gehien jaso dituena (30.888 bisita), oso nabarmen da hori; sei urtez, batez beste 13 bisita izan ditu egunero. Artikulu osatuena ere bada (52.2274 karaktere), eta artikulua osatzen parte hartu duten “editore” kopurua altuena ere baditu (41 wikilari).
Taula horretako azken zutabean “Hizkuntza guztiak” esteka bat azaltzen da pertsona bakoitzeko. Esteka horretan klik eginez gero euskarazko Wikipedian bakarrik ez, beste hizkuntzatan zenbat kontsulta egon diren ikusi ahal izango dugu.
Txillardegiren artikulua Wikipediako 17 hizkuntzatan agertzen da: espainiera, english, euskara, francais, japoniera, catalá, ga (irlandako gaelikoa, Gaeilge), nl (Nederlands), finlandiera (Suomi), et (Eesti, estoniera), gl (Galego, galiziera), simple (ingeles erraza), cy (Cymraeg, galesa), no (norvegiera, Norsk bokmål), bretoiera (Brezhoneg), hr (Hrvatski, kroaziera), sh (Srpskohrvatski / српскохрватски, serbo-kroaziera).
Harrigarria bada ere kontsulta gehiago agertzen dira espainieraz (egunero 36 bisita) eta ingelesez (eguneko 16 bisita) euskaraz baino (eguneko 13 bisita). Guztira 174,679 bisita jaso du artikuluak hizkuntza guztietakoak batuta, eguneko 73 bisita. Horien artean euskarazkoak 30.839 baino ez dira izan. Pena, euskaldun askok oraindik erdaraz konfiguratuta dauka internet nabigatzailea (ikus lehenhitza.eus).
Bilintx-en artikulua lau hizkuntzatan dago (es, eu, en, ca), eta eguneko 25 bisita ditu (11 euskaraz eta 13 espainieraz).
Elbira Zipitriaren artikulua 5 hizkuntzatan dago (es, eu, en, ca, ru), eta eguneko 14 bisita ditu (7 euskaraz eta 6 espainieraz).
Arantza Urretabizkaiaren artikulua 14 hizkuntzatan dago (es, eu, en, ca, ru…), eta eguneko 30 bisita ditu (17 espainieraz, 7 euskaraz, 3 errusieraz …).
Koldo Mitxelenaren artikulua 13 hizkuntzatan dago (es, en, eu, fr, ru, ja, ca, gl, sv, uk, oc, el, eta arz), eta eguneko 57 bisita jasotzen ditu batez beste (6 euskaraz, 8 ingelesez eta 39 espainieraz).
Miren Azkarateren artikulua 6 hizkuntzatan dago (es, eu, en, fr, ca, de), eta eguneko 7 bisita ditu (3 espainieraz, 3 euskaraz, 1 frantsesez…).
Aita Donostia 8 hizkuntzatan dago (20 bisita eguneko), Ibon Sarasola 5 hizkuntzatan dago (5 bisita eguneko), eta harrigarria dena, Karlos Santamaria euskaraz eta frantsesez bakarrik dago.
Adibide bat baino ez da izan hemen aurkeztu duguna. Nahiko erraza da honekin esperimentatzea. Goiko adibidean (URL honetan) aldatu ze artikulu aztetu nahi duzun, eta jolastu ezazu!
Beste adibide batzuk:
A! Eta informatikaria bazara edo programatzen moldatzen bazara… jakin ezazu grafiko eta taula horietan azaltzen diren datu guzti-guztiak kalkulu-orri batean txukun deskargatu ditzakezula. CSV edo JSON formatuetan lortu daitezke datuak. Erabil ezazu “Jaitsi” botoia.
Kulturako sei erraldoi horien (Mitxelena, Txillardegi…) bisita-kopuruak jaitsi ditzakegu egunez egun, goian aipatutako pageviews galderatik. Eta hor ikusi, adibidez, 2015eko abuztuaren 20an Mitxelenak, bere jaiotzaren urteurrenean, bisita asko jaso zituela:
Edo jaso fitxategi bat Txillardegik hizkuntza guztietan egunez-egun zenbat bisita jaso dituen aztertzeko. Ikusi beheko irudian, adibidez, 2021eko apirilaren 6an zenbat bisita egon ziren, Julen Madariaga hil zen egunean, gehien-gehienak espainierazko artikuluan, baina ingelesez, euskaraz, frantsesez, katalanez eta galegoz ere bai. Espainiako medioetan maiz aipatu zen Txillardegi egun horretan. Harrigarria da bisita gehiago jaso zirela katalanezko artikuluan, euskarazkoan baino:
Gero, zure kontura eta nahi duzun programazio-lengoaia erabilita, nahi duzun moduan aztertu ahal izango dituzu datu guzti horiek.
Oarsoaldea Wikiproiektua lantzen ari dira Bidasoaldean une honetan, Errenteriako Lekuona Fabrikak ematen dituen erraztasunak baliatuz. Haien zereginaren zati bat da, hain zuzen, eskualdeko ondarea eta oroimena digitalizatu ondoren hura Commonsen denen eskueran jartzea, lizentzia askeaz eta formatu irekian.
Aitzakia paregabea da begiratu bat emateko Wikimedia Commonseko metadatuetan euskarak duen presentziari; metadatuek, izan ere, garrantzi berezia dute multimedia materialaren bilaketa arrakastatsurako, bistatik galdu gabe euskarazko deskribapenak jarriz multimedia fitxategiari buruz ematen den informazioa eta laguntza, fitxategi horien erabiltzaileek eta hezkuntzan ikasleek erdarazko deskribapenen itzultzaile lana egiten amaitu ez dezaten.
Aldaketa bat gertatzen ari da kategorien izendapenetan, orain arte ingelesez ematekoak, baina duela denbora batetik hona tokiko hizkuntzan adieraz daitezkeenak, lekuak tokian tokiko hizkuntzaz izendatzeko. Zirrikituak ireki ditu nabarmenki gaztelaniazko zein frantsesezko kategoriak ikusi ahal izateko, eta bide zein erronka berriak ireki horiek euskaraz eman eta bistaratu ahal izateko.
Gero eta gehiago, bestalde, Commonseko metadatuak Wikidatarekin interakzioan eta estekaturik daude, eta uztarketa hori fitxategien metadatuak betetzeko orduan ere agertuko zaigu, formulario baten bitartez. Azkenean, kategoriek erabiltzailearen hizkuntzan ikusi ahal izateko bidea daramate, Wikidataren bitartez, baina artean ere prozesuan da integrazio hori.
Commonsen, munduko 3. multimedia biltegirik handienean, lizentzia askeko multimedia fitxategiak gordetzen dira, behar bezala kategorizatuta. Bitarteko ahaltsua da Commons, askorengana heltzen da, ez da gutxi euskal unibertso digitala aberasten egiten duen lana. Etengabeko garapenean den proiektua da Commons, uneoro berrikuntzak gehituz. Euskal Herriko ondare katalogatua eta ez katalogatua ikusgai eta eskueran jartzeko parada ederra da, bestela ikusgai ez leudekeen euskal erreferentziak, boluntarioen lanez hornituak. Material gehienak boluntarioek kargatu dituzte Commonsera eta CC lizentzia libreenekin partekatu dituzte, eskuzabal.
Monumentuak irudikatu edo ez, hezkuntza komunitateak eta zehazki ikasleek (EU Wikipediaren erabiltzaile gehienak ere badirenak), badute beren ikaslanetarako multimedia bitartekoak eskuratzeko premia: Commonsek argazkiak, bideoak, eskemak, infografiak eta mapak eskaintzen ditu, Euskal Herrikoak zein kanpokoak, wikilarien ahaleginez eta Hezkuntza Programako hitzarmenen bidez igoak (UEU, Berria, Tokikom, etab.), jpg, svg, png, webm, ogg eta bestelako formatuetan.
Digitalizazioak abiadura aurreikustea ekarri du, belaunaldi berriek ere hori eskatzen (exijitzen) dute, baita euskarari ere. Aldiz, multimedia fitxategi askok EN, ES edo FR testua bakarrik erabiltzen dute, eta horrek oztopatu egiten du nahi den motako edukia euskaraz bilatzea. Hezkuntzaren testuinguruan, abiaduraren premiak eta erraztasunak beste hizkuntzetara lerratzen ditu ikasleak material baliagarriak bilatzeko dituzten interakzioetan: bilaketak errazagoak zaizkie askotan hizkuntza horietan.
Gai orokorretan emaitza gehien eskuratzeko, bilatutakoa ingelesez idazteak du aukera gehien, baita gaztelaniaz/frantsesez ere. Horiek izango dira Euskal Herriko batez besteko erabiltzaile baten lehen hizkuntza aukera, eta horretan errealitate fisikoaren beraren isla dira. Commonsen bilaketak egitean, lortuko ditugun emaitzak hauexen araberakoak izango dira: fitxategi izen, deskribapen eta kategorietako hizkuntzak eta aipatutako Wikidatako sare semantikoa (haren definizioa). Guk, berriz, euskarazko bilaketaren aukerak handitu nahi ditugu.
Commonsek Wikidata datu base askearekin bat egiteko bidea darama, baina horretara heldu bitartean, ez du beti Wikidatako estekarik edo beharrezko Wikidatako euskarazko daturik, horiek etengabe hornitzen ari diren arren. Fitxategi bat igotzean, datu egituratuen formularioaren bidez egiten da Wikidatarekiko erlazioa, baina artean nekeza eta gogaikarria egin daiteke boluntarioak formularioko hainbat datu (ere) bete behar izatea.
Zaleenentzat, Wikidata euskaraz hornitzen joateko aukera erakargarri bat WikiShootMe tresna da, gure geografiako Wikidatako elementuei euskarazko etiketak eta deskribapenak emateko baliagarria (kasu honetan, Baiona). Euskaldun guztion interesekoa izango da elementu edo itemen izendapen arautuak erabiltzea (etiketa), existitzen direnean. Euskaltzaindiak oso eskuraerraz jarri ditu bere erabakiak eta izen zerrendak bere webgune bikainean, horiek lagungarriak dira Wikidatako eremua fin-fin betetzeko. Tokiko forma arautu zehatzik ezean, analogiaz bete daiteke etiketaren eremuko izendapena. Herrietako elizen izenetan, adibidez, haren euskarazko izenaren informazio zehatzik ez badugu, ontzat eman ditzakegu geografikoki hurbilenak diren izendapenak, hala nola “Santa Maria” edo “Andre Maria”, frantsesezko Sainte Marie edo Notre Dame euskaraz emateko, eta berdin gaztelaniatik. Behin-behineko konponbidea da, intuitiboa eta balekoa.
Commonsen, fitxategiak izendatzeko modua Language policy orrian arautzen da. Ingelesa da kategoria orokorrak izendatzeko lehenetsitako hizkuntza, pluralean, hala nola “1930 births” edo “Castles of the Kingdom of Navarre”, baina orain ontzat eman dira tokian tokiko izendapenak, tokiko errealitateari lotuz. Zenbait wikilarik erabaki dute Hego Euskal Herriko lekuak gaztelaniaz jartzen hastea, hala nola hiri eta herrietako kaleak edo lekuak (ikus Calle Ercilla edo Monumento al poeta Alonso de Ercilla), Commonseko erabiltzailea gaztelaniara behartuz emaitzak nahiko baditu, edo bilaketako elementu oso minimoetara, adibidez “Ercilla” edo “Alonso de Ercilla”, euskarazko izendapenaren ordez, baina kasu horretan ezin saihestu gaztelaniazko ortografia eta elementu morfosintaktikoak.
Fitxategien eta kategorien bilaketa laukiak izendapen iradokizunak eskainiko ditu automatikoki, izendapenak proposatu eta erraztuko ditu, existitzen diren hizkuntza hegemonikoetako kategoriak eta izenak eskainiz, besterik aurkitzen ez badu. Kategoria laukietan, HotCat gadget edo tresnak (lehenetsia) iradokitzen ditu izendapenak. Gainera, multimedia fitxategia dagoeneko Wikidatari loturik edo/eta, gainera, datu base horretan euskaraz definituta ez badago, segur aski gai askotan ez da izango erakargarriena euskarazko bilaketa egitea Commonsen batez besteko erabiltzailearentzat. Premia handia da bilaketetan hizkuntza hegemonikoen alde dagoen erlazio desorekatu hori euskarazko hautuaren alde berdintzeko edo orekatzen saiatzeko.
Zenbait wikilarik kategorien euskarazko izendapen hutsak gaitzetsi dituzte, oro har kategoriak forma ofizialekin bat etorraraziz. Kategoriaren edo izendapenaren lehen hitza gaztelaniazkoa bada, HotCat tresnak gaztelaniazko aukera proposatzeko joera izango du, eta bigarren mailan utzi izendapeneko bigarren elementua, adibidez Villaba-Atarrabia. Kategorizazio horiek, orain arte jarri diren bezala, ez datoz bat beti izen ofizialekin, euskara lehenestearen kaltetan, hala nola Salvatierra-Agurain, herrian ofizialki “Agurain-Salvatierra”.
Euskarak batere ofizialtasunik ez duen eremuetan (Nafarroa Garaiko hegoaldean eta Ipar Euskal Herrian), euskarazko kategoria geografikoek, elebitan jarrita ere, aukera gutxi izango dituzte irauteko, eta etsigarria gertatuko zaio wikilariari borroka horretan sartzea. Erdaraz jada existitzen den euskarazko kategoria geografiko bat sortu nahi izanez gero, kategoriaren bikoizketa bat eragingo da, Commonseko erabiltzaileentzat lagungarria ez dena. Koherentziaz egokiena izan ez arren, azpikategoriak sor daitezke, adibidez, “1620 Loraldia jardunaldia – Donapaleu” azpikategoria, “Saint-Palais (Pyrénées-Atlantiques)” kategorian. Bilaketa batek kategoriaren izendapen horretako “Donapaleu” forma identifikatuko du.
Bada, eztabaida gogaikarri luze eta antzuetan sartu gabe, Euskal Herriko gaiei (edo gai unibertsalei) buruz ingelesez, gaztelaniaz edo frantsesez egin ohi direnak, wikilari euskaldunak beheko hautua egin dezake ordenagailuan; hartara, Commonsera ekarpenak egiten dituenean, erraztu egingo du Commonseko euskarazko erabilera eraginkorra (eta lagundu egingo du erabiltzaileak zein ikasleak “itzultzailearen sindromean” ez erortzen). Ez doa oharkabean, egun, erabiltzaile digital askok mugikorretik jarduten dutela, eta horretarako Commonsek badu aplikazio bat, mugikorrean instalazio lokala egiteko. Hauexek dira, bada, wikilari euskaldunak eman ditzakeen pausuak:
1. Commonseko erabiltzaile profilaren hizkuntzan, hautatu euskara, Commonseko goiko barran ezkerrean.
2. Jarri izena euskaraz igotzen duzun argazki/bideo/audio/eskema fitxategiari. Ikusita euskarazko morfosintaxi sintetikoa eraginkortasunez irakurtzeko tresna digitalek artean zailtasunak dituztela, adierazi igotzen den fitxategiaren izena kasu nominatiboan eta era deskriptiboan (Language policyaren arabera), aurreikus daitezkeen elementu lexiko minimoekin, hala nola “Bidasoa – Elizondo”, eta ez “Bidasoa ibaiaren Elizondoko ikuspegiak”, “Amaiur – gaztelua”, “Amaiurko gazteluaren hondarrak” baino hobeto. Sortu fitxategien izen serieak beharrezkoa balitz: “Bidasoa – Elizondo 1”, “Bidasoa – Elizondo 2”, “Bidasoa – Elizondo 3”, eta abar. Batzuetan, argipen gisa (desanbiguazioa) interesgarria eta adierazgarria izan daiteke urtea jartzea, hala nola “Bidasoa – Elizondo (2021)”.
3.a Gehitu deskribapena euskaraz. Nahitaezkoa da deskribapen eremua betetzea fitxategi bat Commonsera igotzen denean, egun irudi-oina gehitzeko aukera ere ematen badu ere (motzagoa eta Wikidatarako baliagarria). Deskribapenaren eremuan, xehetasun gehiago zehaztu ditzakegu, eta alderdi morfosintaktiko eta lexikoekin askatasun handiagoz jokatu. Deskribapena zenbat eta zehatzago egin, orduan eta errazago izango zaio Commonseko erabiltzaileari nahi duena aurkitzea.
3.b Deskribapenaren hizkuntza identifikazioa errazteko, onena duzu dagokion deskribapen eremuan hizkuntza txantiloia gehitzea (beharrezkoa ez den arren). Hori erraz jartzen dizu Igoera laguntzaile edo morroiak, nahikoa da deskribapen testua sartzea. Edizio xeheagoa eginez gero, hauxe duzu sintaxia (adibidea): “{{eu|}}”, adibidez, “{{eu|Erge mendiko (mapetan, gehienetan, Cap des Pènes) xehetasunak, [[:eu:Montsérié|Montsérié]], Garona Garaia departamentua, Okzitania.}}”.
4. Euskarazko Wikipediaren erreferentzialtasuna eta fitxategiko edukiaren identifikazioa hobetzeko (beste hizkuntzetako erabiltzaileei ere bai), Wikipediako estekak gehitu ditzakegu. Horretarako, baliatu (adibidez) deskribapeneko testuan “[[:eu:Maule|Maule]]” moduko sintaxia (bigarren “Maule” hitzari atzizkia lasai gehitu dakioke): hartara, deskribapenaren irakurleak EUWPko Maule artikulura heltzeko modua izango du. Artikulu honetako gaia ez den arren, huts-hutsean lokalizazioa gehitu nahi bada, Commonsek badu ezkerreko zutabean Locator-tool delako tresna edo gadget baliagarria.
5. Fitxategien deskribapenari buruzko Commonseko hizkuntza arautegiak (Language policy) eleaniztasuna hobesten du, eta ona da Commonseko beste hizkuntzetako erabiltzaileek, euskaraz gain, fitxategiaren deskribapena beste hizkuntza batean ikusi ahal izatea, era horretan hizkuntzartekotasuna hobetuz. Beraz, artean denbora pixka bat baduzu, jarri otoi fitxategiaren deskribapena beste hizkuntza batean ere. Hizkuntza hori ingelesa, frantsesa edo gaztelania izan ohi da, baina ez bakarrik.
Commonsen behar bezala euskaraz egindako izendapenek eta euskaraz betetako metadatuek ez dute Wikidatako lana kentzen edo kaltetzen; biak dira elkarren osagarri, eta biek laguntzen dute euskararen presentzia eta aukerak Wikimediako proiektuetara eta, oro har, internetera zabaltzen. Dudarik gabe, errealitate analogikoak errealitate digitala islatzen du, eta horretan euskarak bizkor eta zalu behar du. Erakunde publikoek badute lana egiteko euskarazko domeinu digitala sendotzeko, plan anbiziotsuak falta dira, euskara munduko sarean bistaratzeko gai. Bitartean, boluntarioek eta aktibistek, beren/geure eroan, badute/badugu nondik hasi. Oarsoaldea Wikiproiektuak parada ederra eskaintzen du ondarea, oroimena eta euskara uztartuz aurrera egiten jarraitzeko.
* Eskerrik asko Gorka Azkarateri bere iruzkin eta iradokizunengatik
Euskal Wikilarien Kultur Elkartearen ekimen nagusietako batzuk babes ofizialarekin dabiltza martxan: Hezkuntza programa, noski, Eusko Jaurlaritzak bultzatua, edo Nafarroako Gobernuaren hitzarmenarekin bultzatutakoak. Horiez aparte. funts batzuk eskura zeudela ikusirik, 2021ean ekimen jakin batzuk bultza zitezkeela-eta, elkartekideen artean ideiak arakatu ziren 2020 amaieran, eta proiektu jakin batzuek finantziazioa eta bultzada jaso dute.
Ideiak azterturik bost proiektu abiatzea erabaki zuen urtarrilean EWKE-k, eta hiru martxan dira jada. Beste bietan, detaileak harilkatzen ari gara eragile batzuekin, eta espero dugu laster berri eman ahal izatea.
Martxan jarritakoak hauek dira:
Tolosaldepedia. Tolosari eta Tolosaldeari buruzko ezagutza handitzeko eta zabaltzeko proiektua. Dauden artikuluak hobetu, eta berriak sortzea da koxka, eta premia batzuk identifikatu dira. Lantegiak ere antolatzen ari dira, herritarrak edizioan inplikatzeko.
Wikikunde. Euskal Herriko populamendu unitate txikiak (auzuneak, kontzejuak) hobeto dokumentatzeko ahalegin bat. Errealitate aberats bat, hutsune triste bezain harritzekoa duena Wikipedian: hainbeste tokitan falta da informazioa, non proiektu honek, eskualde jakin batzuetan ahalegina kontzentratuz, kalibratu nahi duen zenbat kostatuko zen Euskal Herrian osoan zabaltzea dokumentazio-lana. Tokian tokiko pertsonekin harreman eta informazio sarea osatzea, “wikikunde” bat egitea (Joxe Aranzabali bere blogetik mailegatuz hitza), da proiektuaren funtsetako bat.
Sukaldaritza liburua. Wikipedista talde bat sukaldaritzaren inguruko liburu bat wikitzen ari dira Wikiliburuetan eta, materiala antolatuz, liburu bat argitaratuko urtearen amaieran. Agian, euskaraz dagoen sukaldaritza liburu zabalena izan liteke. Atalak izango dira: teknikak, osagaiak, prestaketak, gozogintza, hiztegia, trukoak eta aholkuak eta errezetak. Jada Wikiliburuetan lanean ari dira, eta Commons biltegian edukia gehitzen ere bai.
Euskara ulertzen duten hiztunen arteko hizkuntza ohiturak aldatzeko ariketa soziala da Euskaraldia, gizartearen gune guztietara zabaldua eta denborari dagokionez mugatua. Euskaraldiaren helburu nagusia herritarren hizkuntza ohiturak aldatuta euskararen erabilera handitzea da.
Horixe da Euskaraldia, eta Euskal Wikilarien Kultur Elkarteko kideok erronka bat proposatu nahi dugu edizio honetarako. Informazioa bilatu eta lantzerakoan ere hizkuntza ohiturek pisu handia dute eta, horregatik, Euskarazko Wikipedia jendearengana hurbiltzea da gure asmoa.
Sareko komunikazioa inoiz baino presenteago dagoen momentu honetan, Euskarazko Wikipedian editatzeko proposamena egin nahi dizuegu eta horretarako azaroaren 23tik 29ra iraungo duen Euskaraldiko Wikierronka sortu dugu.
Euskaraldiko Wikierronkak egun bakoitzerako zeregin txiki bat proposatzen du, Euskaraldiaren aitzakian Euskarazko Wikipedian pixka bat murgiltzea da helburua.
Astelehena, azaroak 23: Wikipedian murgiltzeko eguna
Wikipediako erabiltzaile kontua sortu eta pixka bat kuxkuxeatu (Laguntza orria begiratu, Proba orrian proba batzuk egin…).
Asteartea, azaroak 24: Kuriositatez betetako txokoa
“Ba al zenekien…” atalean agertzen den kuriositatea irakurri eta zure inguruko norbaiti kontatu.
Asteazkena, azaroak 25: Zure ingurua hobeto ezagutu
Zure herri edo eskualdeko pertsona ezagun baten artikuluan parrafotxo bat gehitu. Izan daiteke idazlea, kirolaria, politikaria…
Osteguna, azaroak 26: Argazki eta irudien garrantzia
Argazki bat gehitu artikulu bati. Jadanik existitzen det argazki bat gehitzea izan daiteke, edo zuk zeuk argazki bat atera, Commonsera igo eta txertatzea.
Ostirala, azaroak 27: Zer dakizu honi buruz?
“Ausazko orria” botoia sakatu eta agertzen zaizun artikuluari informazioa gehitu. Lehenengo saiakeran ateratzen zaizun artikulua zailegia bada, saiatu berriz. Gogoratu, gehitu duzun informazioa zein iturritatik atera duzun jarri behar duzu.
Larunbata, azaroak 28: Emakumeak Wikipediara
Gizarteko beste sektore askotan bezala, Wikipedian genero-arrakala gauza nabaria da. Euskarazko Wikipedian dauden biografia guztien artean %17 baino gutxiago dira emakumeen biografiak. Beraz, gaurko erronka, emakume bati buruzko artikulu berri bat sortzea da.
Igandea, azaroak 29: Txikipedia, txikitasunean handi
Txikipediaren berri eman zure ustez interesatuta egon daitekeen norbaiti: irakasle bat, guraso den norbait… Eta, astea amaitzeko, idatzi zerbait Txikipedian: artikulu berri bat sortu edo existitzen den batean zerbait gehitu
Ana Ollok eta Xabier Armendaritz Euskal Wikilarien Kultur Elkarteko lehendakariak lankidetza hitzarmena sinatu dute “Wikipedia Euskaraz” proiektua Nafarroan garatzeko.
Nafarroako Gobernuak, Euskarabidea-Euskararen Nafar Institutuaren bitartez, eta Euskal Wikilarien Kultur Elkarteak lankidetza hitzarmena sinatu dute Wikipedian euskarazko kultur eduki digitalen sorkuntza, hedapena eta kontsumoa sustatzeko.
Nafarroako herritarrei euskarazko eduki digital eta kulturalaren eskaintza handitzen jarraitzeko asmoz, Ana Ollo Herritarrekiko Harremanetako kontseilariak eta Xabier Armendaritz Euskal Wikilarien Kultur Elkarteko lehendakariak bi erakundeen arteko lankidetza formalizatu dute gaur goizean. Horri esker, 25.000 euroko diru ekarpena duena, kultur elkarteak eta Euskarabideak elkarrekin lan egingo dute aurten Nafarroan “Wikipedia Euskaraz” programa ezartzeko.
Euskarabideak, Euskararen I. Plan Estrategikoan (2016-2019), informazioaren eta komunikazioaren teknologietan euskararen presentzia areagotzea jarri zuen helburutzat, euskararen gizarte erabilera sustatzeko helburu nagusiarekin. Bigarren planak ere bide beretik jarraituko du. Hortaz, Interneten dauden informazio guneetan euskarazko publikazioak eta eskaintza handitzeko ekimenak babestea beharrezkoa suertatzen da.
Bere hitzaldian, Ollok azpimarratu du sinadura horrek “lankidetza instituzional publiko-pribatu horretan aurrera egitea” dakarrela, “kasu honetan bezala, 2016tik edukia eta ezagutza librea eta horiekin lotutako proiektuak euskaraz zabaltzen dituen elkarte batekin”.
“Aro batean bizi gara, non teknologiaren erabilerak aurrera egiten duen egunez egun, lanean eta aisialdian, edo kulturaren kontsumoan. Hori dela eta, une ezin hobean gaude horrelako lan-sinergiak ezartzeko, Nafarroako herritar guztien eskura euskarazko kultur adierazpenak jartzeko eta hainbat jardueraren bidez zabaltzeko”, esan du.
Ollok gogorarazi duenez, Nafarroa Suspertu Planaren barruan, “agerian geratzen da berrikuntza teknologikoaren beharra aurrera egiteko”. Eta esan du, “ Bizi dugun aro digitala are nabarmenago geratu da konfinamenduan, eta prozesu hori aprobetxatu behar dugu euskara eta bere kultura pertsona guztien eskura jartzeko aukerak zabaltzen jarraitzeko”.
Euskal Wikilarien Kultura Elkartea, 2016an sortu zenetik, Nafarroari lotutako hainbat proiektutan aritu da lanean, gaur goizean sinatutako hitzarmenari esker indartu eta aurrera jarraitu ahal izango dutenak
Tokiko eragile eta erakundeekin elkarlanean, Wikipediaren bidez Nafarroako kultur ondarea zabaltzen lan egin da. Herriko toponimia, euskalkiak, istorioak eta monumentuak dira abian jarritako ekimenen protagonistak. Horrez gain, tokiko hedabideekin lan egiteko ildoak ere ezarri dituzte, Ttipi-Ttapa aldizkariarekin, esaterako. Aldizkariak Wikimediara igo du bere argazki-funtsaren zati bat, mundu guztiarentzat eskuragarri jarriz. Proiektu honi esker, adibidez, 1980 eta 1992 urteetako irudiak ikusi ahal izango dira deskribapen txiki batekin lagunduta.
Horretaz gain, Euskal Wikilarien Kultur Elkarteak garatzen dituen proiektuen artean ondare kulturala eta geografikoa zabaltzea dago, WikiBizi Euskal Herria ekimenaren barruan euskararen lurralde osoko lehen bidaia-gida irekia online eginez. Besteak beste, Irantzuko lurren inguruko ibilbideak sarera igotzea eta Larraungo mendi ibilbideen zerrenda eguneratzea aurreikusi dute. Oteiza museoarekin elkarlanean ere hasi gara, Jorge Oteizaren obra eta ondarea Wikipedian zabaltzeko asmoz.
Gainera, Euskal Wikilarien Kultur Elkarteak herritarren parte-hartzea sustatu nahi izan du proiektuan, eta WikiBizi Euskalherriak hiru argazki lehiaketa antolatu ditu udan zehar, ondareari eta naturari buruzko argazkiak biltzeko.
2020ko uda ere berezia izango da, COVID-19 pandemiaren ondorioz bertan behera geratu direlako askotan egin ohi ditugunak: turismoa, bidaiak, jaiak… baina guk gure herria bizi nahi dugu. Horregatik proposatzen dugu WikiBizi Euskal Herria ekimena. Uztailaren 1etik irailaren 30era bitarte gure herria hobeto ezagutzeko proposamenak biltzeko gunea.
Azken urteetan izandako esperientzia positiboarekin jarraituz, aurten ere martxan jarri dugu Euskarazko Wikipedia editatzeko lehiaketa. Martxotik abendura bitarte, Wikipedia edukiz betetzen laguntzen baduzu, sari ederrak irabazteko aukera izango duzu.
Aurten, ordea, aldaketak egin ditugu lehiaketak antolatzeko moduan. Gogoratzen baduzue, azken bi urteetan hilabetero gai berri bati buruzko lehiaketa jartzen genuen martxan eta parte hartzaileen hilabete horretako epea izaten zuten gai horrekin lotura zuten artikuluak lantzen. Aurten ezberdin egingo dugu: martxotik abendura arte iraungo duten lau lehiaketa jarri ditugu martxan aldi berean, modu honetan parte hartzaileek patxada handiagoz landu ahalko dituzte artikuluak.
Hauek dira lau lehiaketetako gaiak:
Sariak ere izango dira, noski! Baina alor honetan ere aldaketa batzuk egin ditugu, parte hartzen duen mundu guztiak saritua izateko aukera edukitzea da aldaketa hauen asmoa; ekarpen handiak zein txikiak saritu nahi ditugu, guztiak baitira garrantzitsuak Wikipedian.
Hiru sari mota egongo dira:
Parte hartzeko modua oso erraza da, lehiaketa bakoitzean izena eta eta kitto! Interesa baldin baduzu, sartu hemen eta hasi editatzen!
