Humanitate digitalak (HD) konputazioa eta teknologia digitalak eta gizarte-zientziak batzen dituen esparru akademiko bat da. Gizarte Zientzietan baliabide digitalen erabilera sistematikoa eta euren aplikazioaren inguruko ondorioak aztertzen ditu. Uda honetan UEUk Humanitate Digitalen inguruko jardunaldiarekin hasi zituen udako ikastaroak, eta bertatik sortu genuen Euskal Wikilarien Kultura Elkartearen eta UEUren arteko elkarlan proposamen hau: Humanitate Digitalak ikertzeko bi beka ematea.
Author: Galder Gonzalez
Letra-zopak eta Scrabble: zein da euskarazko letrarik ohikoena?
Egunean Behin aplikazio arrakastatsuan letra-zopak sartu dituzte berrikuntza gisa. Galderetako asko, orain arte, Wikipediatik (zein Wikidatako query zerbitzutik) sortu dira, baina hau zerbait berria da. Sustatun argitaratutako mezu honetan letra-zopen atzeko teknologia zein den azaltzen dute, eta atal berezia eskaintzen diote ausazko letren sarrerari.
Sakanako hiru hezkuntza eragilek Wikipediaren bidez gaitasun digitalak lantzeko ekimen pilotua jarriko dute abian
cc-by-sa-3.0 Theklan
Gaur egun informazio eta komunikazio teknologiak gero eta barneratuagoak ditugu gure egunerokoan. Horregatik, teknologia horiek modu kritiko eta seguruan erabiltzen jakitea gero eta beharrezkoagoa gertatzen zaigu bizitzaren arlo guztietan. Errealitate honi erantzunez, Sakanako Garapen Agentziaren eta Euskal Wikilarien elkartearen laguntzarekin, Uharte Arakilgo eta Urdiaingo ikastetxe publikoek eta Iñigo Aritza ikastolak hezkuntza sisteman Wikipediaren bidez gaitasun digitalak lantzeko ekimen pilotua abian jarri dute.
Euskara da Wikidatan esanahi-kopururik handiena duen hizkuntza
Euskal Wikilarien Kultur elkartearen eta Elhuyarren lankidetzari esker, Wikidatan dauden hizkuntza guztien artean, euskara seigarrena da hitz-erroen (lexemen) kopuruan, bigarrena hitz-formen kopuruan (hitz-erro bakoitza deklinatuta sortzen diren forma guztiak kontuan hartuta), eta hizkuntza nagusia da esanahi-kopuruari dagokionez, ingelesaren, gaztelaniaren eta frantsesaren aurretik, besteak beste.
Ondarea ezagutaraztea eta babestea ere wikilarion lana da
Irailero bezala, badator WikiLovesMonuments, munduko argazki lehiaketarik handiena. Helburua, parte hartzen duten herrialdeetako ondare eraikiaren argazkiak egitea, berau ezagutarazi ahal izateko. Lehiaketa 2010ean antolatu zen lehen aldiz Herbehereetan eta, hurrengo urtean, Europan zehar hedatu zen. Gaur egun kontinente guztietako wikilariek hartzen dute parte eta 200.000 argazki baino gehiago jasotzen dira.
2017an Euskal Wikilarien Kultura Elkarteak lehen aldiz antolatu zuen lehiaketa hau. Baina arazo larri bat aurkitu genuen gure aurrean: nola definitu zer den ondarea gure herrian? Galdera egitea erraza da, erantzunak aurkitzea ez horren beste. WikiLovesMonuments (WLM) lehiaketak aurreko lan bat eskatzen baitu: zein monumenturen argazkik har dezake parte eta zeinek ez definitzea. Horretarako, estatu bakoitzak lege propioak ditu, eta estatu horren datu irekien arabera errazago edo zailagoa izango da zerrenda bat egitea. Ez da gure kasua. WLM antolatzen hasi ginenean konturatu ginen oso monumentu gutxi zeudela zerrendan: 217 Ipar Euskal Herrian eta 433 Hego Euskal Herrian, 650 guztira.
Iazko argazki irabazleak ikusi.
Ondare zatitu baten erradiografia
Ondare handiko herria da gurea: ondare arkeologiko oparoaz gain, hiribildu zaharrak, erromesen bideak, baserri historiko zein industrializazioari lotutako eraikinez josia dago gure herria. WLM antolatu genuen lehen aldian, ordea, ez zen egoera hau ondo islatzen. Bi legeen pean egindako sailkapenak baino ez genituen.
Ipar Euskal Herrian zerrenda nahiko egonkorra eta publikoa dago, Merimée deituriko datubasea eraikitako ondarerako eta Palissy izenekoa ondare higigarrirako. Lehenengoan biltzen dira “Monument historique” deiturikoak, ondo definitutako elementuak eta lehiaketan parte hartzeko zerrendan oraindik ere ditugunak. Hasiera batean, aurten egin ditugun aurrerapenak izan arte, askoz gehiago ziren Ipar Euskal Herriko ondasun babestuak, biztanleria eta udalerri kopuruari erreparatuz gero.
Hego Euskal Herrian egoera dramatikoagoa zen. Wikilari batzuek, eta parte hartu nahi zuten argazkilari batzuek idatzi zuten galdetuz ea zerrenda labur hori baino ez ote zen ondare. Nola zen posible Iruñea bezalako hiri monumental batean dozena bat ondasun baino ez egotea, eta horietako batzuk, gainera, desagertuta egotea? Erantzuna legedian dago: guk egin genuena zen Bien de Interés Cultural (BIC) bezala Espainiako 1985eko legean jasotakoak zerrendatzea. Eta horiek oso gutxi ziren, 433 baino ez. Ezkerraldea osoan, adibidez, eraikin bakarra agertzen zen: Portugaleteko Andra Maria basilika. Beno, eta Bizkaia Zubia, erdibana zuena Getxorekin. Getxok, bide batez, ez zuen inolako eraikin babesturik zerrenda horretan.
Iruñeko ondasunak, Espainiako Gobernuaren zerrendaren araberaArazoa, Espainiako Kultura Ministerioak duen zerrendan dago. Bertan bilaketa eginez gero, 1985ra arte izendatutakoak bakarrik daudela ematen du, eta ez duela inork informazioa berritu, sartu edo partekatu. Gainera, akats batzuk ere baditu: Zubieta eta Iturengo inauteriak Iruñean kokatzen ditu, adibidez. Argi dago zerrenda hori hankamotz dagoela, eta askoz ondare gehiago dugula hor agertzen dena baino.
Zergatik gehitu ondarea?
Zergatik hartu ondare guzti hori bilatu, zerrenda eta igotzearen lana? Wikilari batentzat erantzuna argia da, baina baliteke hortik kanpora ez izatea kasua. Izan ere, instituzio ezberdinetako kideekin afera eztabaidatu dugunean galdera hori ere egin digute: “beno… baina zertarako nahi duzue zerrenda hori?” edo “eta jendeari zer axola dio zeintzuk diren zehazki babestuak dauden etxeak?”. (Albo aipamen gisa, aurrekoan lagun batek esaten zidan arraroa egiten zaiola norbaitek zure lanagatik galdetzea eta zuk garrantzia kentzea, eman beharrean, baina tira, hori beste arazo bat da.)
Ondarearen zerrendak egiteak hainbat helburu ditu, WLM antolatzeaz gain:
- Alde batetik herri bakoitzean dagoenaren jakitun izan gaitezke horrela. Ze eraikin diren interesgarri, zeintzuk duten historia zati bat edo istorio bat kontatzeko, eta udalerri bakoitzean zer bisitatu erakusten digute.
- Aurrekoari lotuta, gure “barne turista” ateratzeko aukera ematen digulako. Ondare zerrendak egiten hasi nintzenetik ibilbideak aldatu ditut jada ezagutzen nituen herrietan, beste eraikin bat ikusi nahi dudalako, orain arte fijatu ez naizen xehetasun arkitektoniko bat ikusteko aukera dudalako.
- Historiarekiko jakinmina pizten duelako: zergatik dago eraikin hori hor? BICen zerrendan agertzen diren elizez gain… ba al dago bestelako eraikin zibilik?
- Ondarearen zerrendak publiko ez badira, galtzeko aukera dagoelako. Urtero eraisten dira berez babestuta dauden eraikinak, eta hori ez litzateke gertatu behar (izan ere, horretarako babesten dira, inork eraitsi ez ditzan). Ondarea babesteko biderik onena ezagutza dela uste dut.
Baina, arrazoi guzti hauei, WLM lehiaketa ahalik eta kondiziorik onenetan antolatzeko helburua ere badugu. Iraila da epemuga eta, beraz, uda ondarearen zerrendan antolatzen pasa dugu. Ikus dezagun nola.
10.000 puntu gehitu ostean dagoen emaitzaEusko Jaurlaritzaren ondarea txertatzea
Soilik BIC ziren eraikinak oso gutxi zirela ikusita, Eusko Jaurlaritzaren Ondareari buruzko webgunera jo genuen orain bi urte. Webgune zaila izateaz gain, ezinezkoa zen bertatik informazioa jaistea, eta oso zaila bere kudeaketa. Baina argi zegoen milaka eraikin gehiago zeudela babestuta. 2018an webgunea guztiz aldatu zen, errazago eta erakargarriagoa eginez datuak kontsultatzea. Baina, eta hor zegoen lan honetarako koxkarik handiena, jaistea ezinezkoa zen. Eusko Jaurlaritzak baditu OpenData bidez hainbat datubase, eta webgunearen aplikazioa bera bazegoen, baina ez bertan dauden datuak. Bi bide hartu genituen EWKE elkartetik: alde batetik Kultura Saileko ondare arduradunei eskatu genien datu horiek emateko; bestetik, Scrapper deitzen den teknologia bat erabilita, webgune osoa erauzi genuen. Hackeo horren bidez lortu genuen iaz eraikinen zerrenda luzeago bat eskaintzea, baina muga handi batekin: ez genuen ez loturarik Eusko Jaurlaritzaren webgunera, ez erreferentzia koderik ezta koordenaturik ere. Hala ere, txio kate batean kontatu genuen egindako bidea.
Txio kate hori izan zen ateak ireki zizkiguna. Egun batzuen buruan Ondareaz arduratzen den zuzendariarengana iritsi zen kexa, eta telefono bidez hasi ginen gaiari buruz hitz egiten. Ahalik eta azkarren datu horiek lortzea adostu genuen. Baina ahalik eta azkarren hori luzea izan ohi da administrazioan, eta ia ikasturte osoa behar izan dugu datuen zati bat lortzeko. Gakoa, antza, koordenatuetan zegoen: bi datu base ezberdin ziren, eta aplikazioak bietatik atzitzen ditu datuak, baina ez dute kalkulu-orri bat (Excel bat, ulertzeko) jaisteko aukerarik. Hau da, eraikinak eta euren izenak leku batean zeuden, eta koordenatuak beste batean. Zertarako nahi genuen azaldu eta horren beharra, garrantzia eta konbenientzia behin eta berriro aipatu genuen, eta maiatza amaieran lortu genuen bi gauzak konbinatzen zituen dokumetu bat: basikoki, eraikinen izena gaztelaniaz, euskaraz, udalerria, EJren webgunean duen lotura eta koordenatuak UTM formatoan. Ez zen izan lan erraza, eta hausnartu beharko dugu, guztion artean, datu irekietan eskaintzen denari buruz. Baina hori beste eztabaida bat da.
Kalkulu orria moldatu, landu eta itzulpenak zuzendu ostean (amaieran dagoen atal teknikoan azalduko dut ze tresna erabili ditugun) herriz herri informazioa igotzen hasi ginen. Zuzendu esan dut, izan ere akats ugari ditu zerrendak. Akatsak eta zuzentasun eza konpontzeko aukera da Wikimediak eskaintzen duen gauzetariko bat, noski. Akatsen artean itzulpen automatikoen ajea zegoen. Demagun zerrenda erraldoi batean “Casa Agirre”, “Casa calle Mayor, 24”, “Casa Consistorial” eta “Casa Solar de los Ganboa” dituzula, eta guztiak euskaraz eman nahi dituzula banaka itzuli behar izan gabe. Formula errazak erabilita lor dezakezu “Agirre etxea”, “Mayor (edo Nagusia) 24 kaleko etxea”, “Consistorial etxea” eta “Solar de los Ganboa etxea”. Lehenengo biak ondo daude, azken biak gaizki. Era berean, Euskal Herriko herri askotan dagoen “Iglesia de la Ascensión de Nuestra Señora” izeneko “Ascensión” hori “Igokunde” gisa zegoen itzulita, “Jasokunde” gisa beharrean (akats honek ondorio teologiko garrantzitsuak ditu).
Beste akats batzuk ere bazeuden: eraikin batzuk fonetikoki erregistratu izana, izen generikoegia, edo izen propioa duen etxearen helbidea baino ez jartzea. Horiek guztiak ondoren batuz joan gara azken bi hilabeteotan wikilariok.
Azkenik, kaleetako zenbakiak aldatzen dira, eta hori zuzentzen joan dira wikilari batzuk: “hau jada ez dago Nagusia 24 zenbakian, baizik eta 22 zenbakian”. Txikikeria ematen du, baina ondarea babesteko beharrezko neurria da. Izan ere, 22an bizi denak ez du zertan jakin behar lehen 24an bizi zela eta bere eraikina guztiz babestua dagoela.
Emaitza ikusgarria da, bide batez. Lehen genuen datu eskasiari aurre egin diogu eta orain herriz herriko eraikin guztiak ikus daiteze. Milaka emaitza, ondarea ikustarazteko aukera bikaina.
Donejakue bidea: UNESCOren txostena eta Eusko Jaurlaritzaren zerrenda
Donejakue bidea Gizateriaren Ondarea da. Eta bideari lotuta ehunka eraikin daude. Zeintzuk dira, baina, Euskal Herrian ondare horri lotutako eraikinak? Harrigarria bada ere, erantzun zaila duen galdera da. Bideak marka onak ditu, eta herri asko saiatu dira esaten Donejakuera joateko euren lurretatik pasa behar dela, baina Gizateriaren Ondare horri lotutako eraikinak zeintzuk diren ez du ez Eusko Jaurlaritzak, ez Nafarroako Gobernuak, ez Espainiako Kultura Ministerioak adierazten. Zorionez UNESCOk egiten du, luze eta zabal, Espainiako Gobernuak bidalitako milaka orriko PDF batean oinarrituta.
Sorpresa bat da: UNESCOren arabera Donejakue Bideari lotutako 377 eraikin daude Nafarroan, Gizateriaren Ondarearen zati direnak. Nafarroako Gobernuak ez du horren berri ematen, eta ez dut uste bertan ere jarrita dagoenik. 377 eraikin lehen genituenak baino gehiago dira. Eraikinen zerrenda bat egin, banaka euren koordenatuak aurkitu (katastroaren mapa bat du atxikita eraikin bakoitzak) eta igotzea izan da egindako lehen lana. Baziren hainbat akats, hala ere, UNESCOren txostenean: eraikin gutxi batzuk errepikatuta zeuden (Nafarroako errege-erreginen jauregia, Nafarroako erregordearen jauregia eta Mariskalaren jauregia agertzen ziren, hiruak eraikin bera) eta beste batzuk gaizki zeuden zuzenean (udalerrian eta eskainitako mapan akatsa). Hori guztia konponduta, Nafar bidea, Aragoiko bidea edo Frantses bide batuaren parte ote diren zehaztu eta jada mapa eder batean ikusgai daude:
Eusko Jaurlaritzak, bere aldetik, Donejakue bideko lau ibilbide zehaztu ditu eta bertan dauden ondare guztiari bidearen etiketa jarri dio, bideari berez lotua izan edo ez. Eman ziguten dokumentuan ez da agertzen, baina behin zerrenda osoa lortuta erlatiboki erraza da informazio hori webgunetik kopiatu eta eraikinak identifikatzea. Kostako bidea, Euskal Herriko barneko bidea, Mena Haraneko bidea eta Saiatzeko aldaera erraz ikus daitezke puntu guzti horiek mapa batean kokatzen baditugu. Eta hori egin dugu.
Orain, Bidea ez da zerbait abstraktoa, eta bere inguruan dagoen ondare guztia zerrendatuta dugu, iturri ofizialek diotenaren arabera.
Nafarroa Garaia: herriz herri legeak interpretatzen
Euskal Autonomia Erkidegoan datubasea eskuratuta igoera posible izan bazen, Nafarroa Garaian erronka bestelakoa da. Erregistro bat dago, udal bakoitzak bere babestutako eraikinak bidali ditu, baina, guk dakigula, erregistro hori ez da publiko.
Orain dela gutxi megalitoen zerrenda argitaratu zen, aurretik Hilarriak taldeak egindako lanean oinarrituta. Zerrenda hori igotzea izan da Nafarroan egindako lehen pausoa. Bide batez, EAEn ere existitzen da arkeologia ondasunen zerrenda bat, baina ondarearen zerrendak duen arazo berbera du: ez da datu libre gisa atzigarria.
Nafarroan 2005ean onartutako ondare lege bat dago, eta udalek euren planak egin dituzte eraikinak babesteko. Esan bezala ez dugu aurkitu zerrenda hori modu koherente batean jaisteko aukera, baina bai udalerriz udalerri egindako memoriak, txostenak edo mapak. Guztiak SIUN izeneko webgunean daude jasota. Kasu batzuetan erlatiboki erraza da zerrenda hori hartu, moldatu eta igotzea, beste kasu batzuetan lan handia da eta batzuetan ia ezinezkoa da, eskuz egindako mapa baten gainean lan egin behar delako. Okerrago: eskuz egindako mapa baten eskaner irudi zaharretik.
Hala ere, udalerririk handienetako zerrendak egitea posible izan da, arreta handia jarrita. EAEko zerrenda igo genuenean Bilbo zen eraikin babestu gehien zituen udalerria (teknikoki, Baztanek ditu gehiago, megalito kopuru izugarria dela eta); Iruñea igo ostean hiri buruzagia da babestutako eraikin gehien dituena.
Udalerriz udalerri egin behar izateak denbora gehiegi eskatzen du, eta zerrendarik lortu ezean, baliteke urteak behar izatea udalerri guztiak egin ahal izateko.
Iruñeko eraikin babestuak zerrenda osoa igo osteanErronkak eta hutsuneak
Gure erronka nagusia udalerri guztietako informazioa dugula ziurtatzea da, eta argi dago hori ez dela erraza. Instituzioek publikoa izan beharko litzatekeen informazioa gordetzeko politika eraman dute azken hamarkadetan, eta irekitasunaren bidea irekita dagoela ematen badu ere, inertziek pisu handia dute. Lakuako langile batek bide luze honetan esan zidan bezala, askok uste dute artxibatzea giltzaz ixtea dela.
Zorionez, EAEko Ondare Lege berriak objektu bakoitzari kode bat emateko aukera emango du. Gainera, aurreikusita dago udalerriek ere eurek babestutako eraikinen zerrenda egingo dutela. Honek lan asko aurreztuko digu, eta benetan dugun ondarea ikustarazten lagunduko digu. Nafarroa Garaian ere antzeko zerbait lortzea izugarria litzateke, bertan objektu bakoitzak kode bat duela kontuan hartuta balitekeelako norbaitek, nonbait, datu-base bat izatea. Edo agian ez.
Gure hurrengo erronka objektu guztien argazkiak edukitzea da. Horretarako antolatzen da WikiLovesMonuments lehiaketa, finean. Monumentuen argazki libreak lortzea funtsezko ariketa bat da ondarearen preserbazioan eta dibulgazioan. Badakigu urteak beharo ditugula, hala ere.
Azkenik, informazio guztia libre eskaintzearen onuretako bat da hirugarrengoek ere tresnak egin ditzaketela horrekin. Ondarea identifikatzeko aplikazio bat? Zergatik ez! OpenStreetMapekin zuzenean lotzea? Noski baietz! Udalerrietako mapak egiten direnean Wikidatako itemen loturak dituzten QR codeak jartzea, fisikoki zein paperean? Ba ideia ona da!
Ondarea igotzeko baliabide teknikoak
Ondarearen zerrendak egitea lan korapilotsua izan dela aipatu dut lehenago. Teknikoki, herriz herri zer dagoen eta zer ez jakitea da lehenengo pausoa, ondoren kanpoko beste iturri batekin parekatzeko. Tresna bat bereziki baliagarria izan da lan honoetan: OpenRefine. OpenRefine informazio datu kaotikoak ordenatzeko tresna bat da, Wikidatara igotzeko aukera ematen duena.
Nafarroaren kasuan, batzuetan eraikin baten helbidea lortzea posible zen zerrendatan begiratuta. Googleren APIa erabili daiteke helbide horren koordenatuak lortzeko. OpenRefinerekin ere hau automatizatu daiteke. Hala ere, gainbegiratu behar da informazio hau. Era berean, ziur egoteko koordenatuak ondo daudela, Nafarroako katastroa erabil daiteke. Eraikina bilatu eta koordenatuak zeintzuk diren jakingo dugu. Baita helbidea aldatu den edo ez jakin daiteke horrela.
Igotako guztia ikustarazteko Wikipedian Listeria izeneko bot bat erabili dugu. Listeriak zerrendak egiten ditu, eta herriz herri Wikidatako informazioa baliatzea baimentzen digu.
Argazkiak igotzeko Wikimedia Commonsen aplikazioa edo WikiShootMe webgunea dira tresnarik onenak. Zerk behar duen argazki bat erakusten dizu zure mugikorrean, gertuko puntuak non dauden esanez. Honela, mugikorretik igo ditzakezu eraikinen argazkiak, eta deskribapenak zuzentzea ere posible da (adb, “etxe” gisa markatuta badago eta benetan ez bada etxe bat).
Nola lagundu dezaket?
Gure Wikiproiektuan parte hartuz, adibidez.
WikiLovesMonuments lehiaketan parte hartu dezakezu, eta zure herriko argazkiak igo. Hilabete osoa daukazu argazkiak igotzeko, horretarako prestatu dugun webgunean dauden botoietan klik eginez. Garrantzitsua da bertatik egitea, lehiaketan igotakoa kontabilizatu ahal izateko.
Zure herriko zerrenda ikusi eta zerbait gaizki badago zuzentzeko aukera ere badaukazu. Eraikin baten izena gaizki badago, helbidea edo koordenatuak ez badira zehatzak… guztiak dauka soluzioa gurean.
Beste zerrendarik baduzu, bereziki Nafarroan, gurekin jar zaitezke harremanetan eta partekatu. Honela, hurrengo urtean, milaka monumentu gehiago izango ditugu.
Eta, noski, ondareari buruzko artikuluak osa ditzakezu Wikipedian. Oso gutxiri buruzko artikuluak ditugu, eta uste dugu lana ez dela inoiz amaituko.
50 aurkezpen baino gehiago apirileko Wikimedia+Hezkuntza nazioarteko konferentzian
Apirilaren 5, 6 eta 7an Wikimedia+Hezkuntza nazioarteko lehen konferentzia egingo dugu Donostian. Mundu osoko 50 herrialdetik etorritako 130 pertsonek hartuko dute parte hiru egunez egingo dugun konferentzian, guztira 50 aurkezpen baino gehiagorekin. Wikipediak eta bere inguruan dauden proiektuak eta hezkuntzak duten harremanari buruz eztabaidatu eta ikasteko aukera egongo da.
Zeres martxan da, artikuluen loturen bisualizazio tresna berria
Iaz hezkuntza programa martxan jarri genuenean erronka handi bat jarri genuen mahai gainean: 12-16 urteko ikasleek egunero lantzen dituzten gaiak euskarazko Wikipedian ahalik eta hobeto egotea. Zerrenda bat osatu genuen, eta 1.700 gai inguru erauztea lortu genuen. Baina gai horiek elkarren artean nola lotzen diren, ezagutza bera nola saretzen den, eta gure proiektutik kanpo zein artikulu diren garrantzitsu jakitea ariketa zaila zen. Horregatik jo genuen Talaios Kooperatibako Tanit garapen eta esperimentazio laborategira: gaien arteko loturak, hutsuneak eta ezagutza bisualizatu nahi genituen. Esfortzu horren ondorioz jaio da Zeres, artikuluen loturen azterketa egitea ahalbidetzen duen tresna.
Euskal literaturaren armiarma sarea Wikidatan aztergai
Wikidatak 6 urte bete ditu gaur eta data hau ospatzeko opari eder bat egin diogu Euskal Wikilarien Kultur Elkartetik: Armiarma literaturaren zubitegiaren datubase osoa igo dugu, eta dagoeneko jolasteko prest dago. Ia 4.600 liburu eta 960 idazle baino gehiago jasotzen dira Armiarman, eta orain Wikipediarekin integratu eta elkarlotu dugu altxor hau. Has gaitezen jolasean.
Wikipediako artikuluak bideoz nola azaldu ikertu dute HUHEZIko bi ikaslek
Ikasturte honetan abiatu dugun Hezkuntza Programaren baitan Gradu Bukaerako Lan bat egitea proposatu genien HUHEZIko multimedia komunikazio ikasleei. Bi ikaslek, Leire Marimon eta Amaia Fuertesek, proiektuari heldu eta multimedia eta Wikipedia bigarren hezkuntzako ikasleengan duen pertzepzioa ikertzeari ekin zioten. Gure hasierako helburua bideogintzan kokatzen bazen ere, laster konturatu ginen ikertu beharreko esparrua bideogintza bera zela, eta amaierako produktuak ez zela ikerketa horren ondorioa baizik. Horregatik blog sarrera honetan hasieratik egingo dugu kontakizuna, eta ez amaierako produktutik.
Hezkuntza Programa: 2017-2018 ikasturteko balorazioa
Blog sarrera honetan ikasturte honetan Euskal Wikilarien Kultura Elkarteak egindako Hezkuntza Programako lanak laburbildu nahi ditugu. Orrialde honek zehaztasun handia izan badezake ere datu orokorretan zentratu nahi izan dugu, ondo uler dadin egindako lanaren neurria zein den.
Atal bakoitzean balorazio txikiak ere sartu ditugu, egindako lana hobeto uler dadin, izandako zailtasunak edo praktika onak hobeto identifikatzen saiatzeko. Sistematikoak izan gabe, argibide batzuk eman nahi ditugu modu honetan.
Jakina denez, proiektu honen helburua anizkoitza da: alde batetik erronka bat jarri diogu gure buruari, kalitatezko 1.000 artikulu lantzea 12-16 urteko ikasleentzat. Horretarako ere metodologia bat jarri dugu: Unibertsitateko irakasle eta ikasleekin lankidetza, urtero egiten diren lan teoriko horiek probestu ahal izateko. EWKEren helburua Wikipedia indartzea zein wikilari berriak lortzea da, beraz, eta proiektu honetan jarri dugun erronka horretarako bideetako bat da.
Lan orokorrak
Webgunearen prestaketa
Egin beharreko lehen lana Wikipedian lan hau guztia argitaratzeko lekua prestatzea izan zen. Horretarako Atari:Hezkuntza izeneko gunea prestatu genuen. Gune dinamikoa da, oraindik ere aukera asko eskaintzen dituena.
Hezkuntza Atariaren azaletik hainbat garapen egin ditugu: 1.000 artikuluen zerrendarako sarbide erraza, lehiaketen jarraipenerako bannerra, irakasle-gela (laguntza berezia ematen diena irakasleei), ikasleentzat baliabideak eta egiten ari diren proiektuen jarraipen loturak.
Hezkuntza Ataria sortu zenetik 7.000 bisitatik gora izan ditu, eta etorkizunean garrantzia areagotzea da helburua, bere azpi-orrialdeak ere indartuz.
Arbelaren prestaketa
Ikasleek egiten duten lana jarraitzeko tresna da Arbela. Gure lehenengo lanen artean Arbela itzultzea eta erabiltzeko baldintzak sortzea izan ziren. Arazo asko izan genituen itzulpen lanekin: orain arte ingelesez bakarrik zegoen software bat itzultzeko prestatu behar izan zen, eta gauza asko ezin izan dira oraindik konpondu.
Hala ere, bide interesgarria izan da. Erabilera handia eman diogu eta garatzaileek ere gure ikuspuntuaren inguruko interesa izan dute. Arbelari zuku guztia ateratzetik urrun gaude, baina tresna gehiago ditugunean aukera paregabea izango dugu estatistikak eta jarraipena egiten jarraitzeko.
Itzulpen lanak
Jarri genuen beste helburu bat tutorial eta esku-orriak itzultzea zen. Nahi baino denbora gehiago behar izan genuen lan hau amaitu, inprentan sartu eta liburuxkak izateko. Horren ondorioz, ia ikastaro gehienak liburuxkarik gabe egin ditugu. Tutorialak ere denboran luzatzen ari dira, eta oraindik ez ditugu guztiak.
Ikasturtea amaitzerako guztiak eduki nahiko genituzke, hurrengo ikasturtean gure lana erraztu eta ikasleei material egokia emateko. Bestetik, erronka dugu egindako material guzti hau errazago jartzeko eskuragarri.
Laguntza orrialdeak berritzea
Laguntza orrialdeak gaurkotu gabe genituen eta zaila zen bertatik Wikipedian editatzen ikastea, asko eta asko lehen erabiltzen ziren sistemetarako prestatuta baitzeuden. Egindako lanetako bat laguntza orrialdeak sinplifikatzea, berritzea eta, behar izanez gero, atal berri bereziak sortzea izan da. Oraindik badaude hainbat orrialde lehenengo sistemara egokituta daudenak, baina lan honen ondorioz Wikipediara gerturatu nahi duen orok aukera berriak ditu.
Unibertsitateak
Atal honetan unibertsitate bakoitzean, Campus bakoitzean edo Fakultate bakoitzean egindakoa azter genezake, baina dokumentu honetan datu orokorrak ematea hobetsi dugu. Hala ere, komenigarria da esatea, lan gehienak (%94) UPV/EHUrekin batera egin direla. Programa honen baitan 46 ikastaro eman ditugu ikasturte honetan unibertsitateetan, eta lerro hauek idazten ari garenean milioi bat hitz gainditu dituzte ikasleek. Hona hemen datu orokor batzuk:
Datu orokor hauetaz gain, aukera izan dugu edukietan sakontzeko. Argi dago irakasleek erabilitako metodologien arabera emaitzak ezberdinak direla, nahiz eta ez dugun datu estatistiko nahikorik metodologia zehatz baten alde egiteko. Ikasleen jarrera, ikasgelaren tamaina, irakasleak eskatutako lanak zuen balorazioa edo eskatutako gaiari nola erantzun dioten asko aldatu du amaierako artikuluaren emaitza.
Orokorrean, bai ikusi dugu arazo nahiko izan dituztela ikasleek erreferentziak eta bibliografiak eratzeko eta, agian, azken kurtsoetako ikasleek izan dute emaitzarik onena eremu honetan. Irudien copyrighta, edo bideoen jatorriaren inguruan ere hutsune larriak daude, oro har. XXI. mendeko konpetentzia digitalak diren iturrien behaketa eta azterketa, ikuspuntu kritikoa edo egiletza eskubideen inguruan ezjakintasuna nagusi dela ikusi dugu, eta ez dagokigu bakarrik guri arazo hori aldatzea, noski.
Ikasleek landutako arloei erreparatuz gero, ikusten dugu aurrerapen handiak egin ditugula fisika, kimika eta matematikan, baita ingeniaritza eta teknologiei lotutako eremuetan, baina ez dugula lortu emaitza esanguratsurik historia eta, oro har, letra klasikoen atalean. UPV/EHUko Filosofiako ikasleekin izandako esperientzia bikainean ere, zientziaren historia izan da landutako gaia. Ez dugu lortu programarik garatzea Psikologian, Historian, Magisteritza eta Ekonomiaren eremuan, nahiz eta azken honetan euskara eta komunikazioaren eremuan artikulu multzo eder bat landu dugun.
Bereziki UPV/EHUko Euskal Hizkuntza eta Komunikazioa sailarekin lanean izan dugu emaitzarik interesgarrienetako bat. Irakasle hauekin aukera polita dugu lana egonkortzeko, izan ere guztiz bat dator gure planteamendua eta eurek ikasgelan lantzen dutena. Irekitako programatako asko, ikasgai honetan izan dira. Jasotako artikuluek ere kalitate oso altua izan dute.
Aipamen berezia egin nahi diogu hemen izandako praktika esperientziei. Hiru abiatu ditugu, eremu ezberdinetan: alde batetik Master bat patrozinatu dugu UPV/EHUko Zientzia eta Teknologia Fakultatean, ilustrazio zientifikoak Wikipedian indartzeko; bigarrenik, bi ikasle izan ditugu praktiketan Gradu Amaierako Lan bat egiten Mondragon Unibertsitatean, Wikipedian bideoak duen garrantziari eta formatu posibleei buruz; azkenik, bi ikaslek ORES teknologia garatzeko saiakera egin dute UPV/EHUko Informatika Fakultatean. Esperientziak oso ezberdinak izan dira. Baita emaitzak ere.
Ilustrazio Zientifikoarekin arazoak izan ditugu helburuak ulertarazteko, eduki libreak igotzea nahi genuela adierazi eta praktikaldia txukuna izateko. Irailean aurkeztuko du ikasleak lana, baina oraindik ez dago definituta helburua. Aldi berean, ez dugu lortu irudi libre bat ere Wikipediarako, eta ez genuen izan eurei ikastaro bat emateko aukerarik. Hurrengo urtean konpondu beharreko auzia.
GrALari dagokionez, ikasleek ikerketa sakona egin dute bideo formatuei dagokionez, baina aurkeztu dituzten bideoak ez zuten Wikipediarako balio, ez tonuan, ez eta eduki libreei dagokionez. Libre izatearen kontzeptua albo batera utzi dute eta, beraz, bideoak ezingo ditugu, dauden bezala, Wikipediara igo.
Azkenik, ORESen praktikak egin dituzte bi ikasleek aukera polita izan dute Wikipedia barrutik ezagutzeko, baina ez dugu lortu aurrerapen handirik euren bidetik. Ardura, ordea, WMFren bide luzeetan dago, eurek lan eskerga eta oso txukuna egin baitute.
UPV/EHUren Letren Fakultatean eskaini genituen praktiketara ez zuen inork izenik eman. Hurrengo urtean berriro eskainiko ote ditugun eztabaidagarria da.
Gaizki ateratakoetatik ikasi, eta bikain ateratakoak bultzatu. Badugu hurrengo ikasturtean aurrera egiteko materiala.
Bigarren Hezkuntza
Bigarren Hezkuntza gure erronkaren ardatza da. Azken finean, artikuluak 12-16 urteko ikasleentzat ari gara hobetzen. Hori dela eta, hainbat bide ireki ditugu irakasleen parte-hartzea handitzeko, eta ikasleek Wikipedia hobeto ezagutu eta erabiltzeko.
Ildo hau ez da joan nahi genuen abiaduran, eta traba handiak topatu ditugu Berritzeguneen bidez ikastetxeetara iritsi edo proiektua bera garatzeko. Ikasturtearen azken txanpan bide hau berrireki eta bi ikastaro eman dizkiegu Bigarren eta Lehen Hezkuntzako irakasleei.
Aldi berean, elkarlana bultzatu dugu Euskal Herriko Ikastolekin, unitate didaktiko bat sortzeko helburuarekin. Unitate hori ikasturte honetan amaitzea zen erronka, eta dagoeneko prest dago aurkezteko. Gure hurrengo erronka irakasleengana iristea izango da eta ikastolaz ikastola hitzaldiak eskaintzea, eskariaren arabera.
Lau ikastetxetan hitzaldiak eskaini ditugu, Wikipediako artikuluak egiteko helburuarekin. Emaitzak oso ezberdinak izan dira, ikastetxearen izaeraren arabera. 16 urteko ikasleekin lan egiteko moduak ezberdinak dira, klasearen iraupena ere laburra da, eta helburu neurgarriak jartzea zailagoa. Hurrengo ikasturterako erronka hainbat proiektu garatu eta neurtzea izango da, beraz.
Lehen Hezkuntza
Proiektu honen helburuetako bat Vikidia bultzatzea zen. Vikidia 8-13 urtekoentzako Entziklopedia bat zen, Frantzian sortua, eta Wikimedia Fundaziotik aparte. Irakasle Eskoletan hainbat azalpen eman eta gero, ikusi genuen ez zela batere ezaguna, eta zaila izango zela Unibertsitateko ikasleak bertan idaztera bultzatzea.
Aldi berean, albisteak jaso genituen Vikidiaren jarraikortasunari buruz: antza arazoak egon zitezkeen etorkizunean zerbitzariak mantentzen jarraitzeko.
Hirugarren faktore bat ere bazegoen Vikidian lan egitea zailtzen zuena: ezagutza teknikoa duten lankide falta, txantiloiak, kategoriak edo Wikidatarekin loturak abiatzeko.
Hiru faktore horiek ikusita, proiektua bera berplanteatu eta euskaraz bakarrik dugun berrikuntza bat sartu genuen: Txikipedia. Txikipedian Vikidiako eduki guztia dago, baina hazkuntza nabarmena izan du sortu zenetik. 1.000 artikulutik gora ditu, eta oraindik ez da Entziklopedia funtzional bat, baina Wikipedia eta Txikipediaren arteko lotura askoz interesgarriagoa da.
Txikipediaren funtzionamendua Wikipediarena bezalakoa da, tresna berdinak eta baliabide berberak erabiltzeko aukera dago. Gainera, artikuluak zuzenean lotzen dira fitxa sistema batekin, Wikipedia guztietan aitzindaria. Sistema hau garatzeko Norvegiako wikilarien laguntza izan genuen, eta sortutako interesa oso handia izan da. Ikastaroak eman ditugu jada, prentsan oihartzuna izan du eta bisiten emaitzak ere oso onak dira.
Bestelako elkarlanak
Elhuyar Fundazioa
Elhuyar Fundazioarekin hainbat proiektu eraman ditugu aurrera. Alde batetik Wikidatara Zientzia eta Teknologia Hiztegiko (ZTH) deskribapenak eta definizioak igo ditugu. Momentuz 6.600 definizio izan dira, baina beste 20.000 inguru igotzeko aukera egongo da etorkizunean. Definizio hauei esker, mugikorretik egindako sareko bilaketetan euskarazko azalpen txukuna jasoko dugu lehen begiratu batean. Luzera begira, itzultzaile automatikoei terminologia egokia jasotzen lagunduko diegu, geroz eta gehiago erabiltzen dutelako Wikidata zein Wikipedia terminoak itzultzeko garaian.
Bigarren proiektua Teknopolis saioko bideoak igotzea izan da. EiTBren baimena lortzea, eta bideoetan zegoenaren lizentzia argitzea izan dira buru hausterik handienak. Bideoen lizentziek, eta bertan erabilitako musika eta irudi guztien egiletza zehaztea oso ariketa zaila da, eta aurrera begira ere ondo zehaztu beharko dira horrelako proiektuak. Bideoak txertatzen hasi garenetik, bideoak dituzten orrialdeek 41.819 ikustaldi izan dituzte.
Azken proiektua izan da anbiziosoena, eta oraindik amaitzeko aukerarik ez duena: Wikispeech. AhoLabTTS teknologia baliatuz Wikipediako artikuluak automatikoki entzuteko aukera gehitzea zen erronka, baina sistemaren muga askorekin egin dugu topo. Bartzelonako Hackatoian ere landu dugu gaia, baina oraindik Suedian garatzen ari den beste teknologia baten menpe dago gurearen instalazioa. Espero dugu 2018an zehar instalatzea, baina gurea prest dago bide hori egiteko.
Susa argitaletxea
Susa argitaletxearekin literatura eremua beste modu batez lantzeko aukera aztertu dugu. Proiektu bikoitza lantzen ari gara eurekin, oraindik ere amaitu gabe dagoena. Alde batetik Haur eta Gazte Literatura zein Euskal Literaturan egon behar diren funtsezko artikuluak eta gaiak aztertzeko eskatu diegu, eta dagoeneko lehenengoaren txostena badugu, adituek landuta. Curriculumean agertzen dena baino landuagoa da, eta bide orri bat ematen digu hurrengo urteetan Unibertsitateekin lantzeko, bereziki Haur eta Gazte Literatura lantzen den ikasgaietan, baina ez bakarrik.
Bestetik, Armiarmako datu baseak eta Wikidata koordinatzeko lana abiatu dugu. Horri esker, urte honetan zehar, euskarazko idazleen biografiak hobetu, literaturari buruzko informazioa gaurkotu eta ikerketa interesgarriak egiteko bideak irekiko dira.
Liburuzainak
Donostiako liburuzainekin egiten ari garen proiektua Hezkuntza Programarekin batzeko ahalegina egin dugu. Liburuzainak gure artikuluen zerrendan dagoen “Literatura Unibertsala” eremua lantzen ari dira aurten, eta zerrenda ere eurekin batera osatu dugu. Elkarlan adibide bikaina, gure ustetan.
Ahotsak
Altxorra du Ahotsak.eus ekimenak. Ia 50.000 bideo pasarte, 300 herri baino gehiagotan grabatuak, pertsona anonimo zein ezagunak, herri hizkeran historia eta etnografia egiten. Aurten egin dugun akordioetako bat eurekin landu dugu: 300 herri horietako euskararen lagin bat hartu eta dagokion herriko artikulura igotzea. Gainera, herri horretako euskararen egoera eta berezitasunen inguruko pasartea ere osatuko litzateke. Urte honetan zehar egingo da, eta dagoeneko hasi gara lehenengoak jasotzen.
Berria
Berriak dituen bi proiektuko testuak libre uzteaz gain (GAL 30 urte eta Oroiteria), historia osoan zehar egin dituzten infografiak Wikimedia Commonsera igotzeko lan titanikoari egin diogu. 16.000 infografia baino gehiago, eremu guztietan, etiketatuta eta libre.
Infografia hauen erabilera hurrengo ikasturteko estatistiketan aztertu ahal izango dugu, oraindik igotzeko prozesuan baikaude.
UEU
UEUrekin bi bide ezberdin landu ditugu aurten. Alde batetik Udako Ikastaroetan hiru saiotan hartuko dugu parte. Bestetik, historiako liburuetako hainbat pasarte askatzeko elkarlana abiatu dugu.
Lehenengoari dagokionez, EWKE eta UEUren arteko elkarlan bidea sendotzea da helburua. Wikimedia proiektuetan trebatzeko ikastaroa, komunikabideen datuak aztertzeko ikastaroan eta WikiSenior deitu dugun esperientzia berri batean hartuko dugu parte.
Liburuen askapen prozesua zaila izan da. Liburuetako testuen egokitasuna aztertzeaz gain, Wikisourcera igo ziren azkenean hainbat testu ez oso. Testu hauek ez dira oso baliagarriak etorkizunera begira, baina Wikiteka proiektua sortzeko ezinbestekoak izan dira, eta zentzu horretan oso baliagarri.
Bertsomate
Ekimen txikia baina oso interesgarria izan da honakoa. Jone Uria bertsolariarekin matematikari buruzko hainbat definizio bertsotan emateko erronka abiatu genuen, eta bideo moduan igo ditugu sarera. Bideoek oso harrera ona izan dute, eta dagoeneko txertatuta daude dagozkien artikuluetan.
Helburuko artikuluen hobekuntza
Egindako lanaren erronka nagusia 12-16 urteko ikasleentzat kalitatezko artikuluak eskaintzea da, eta horretarako aurten egindako lan nagusietako bat Heziberri Curriculum dekretuan agertzen diren terminoen erauzketa izan da. Lana ez zen erraza izan, termino asko hala moduz atera behar izan direlako, baina egindako zerrendak aukera handiak eman dizkigu lanean jartzeko. Artikuluen zerrendak izan ditu bere kritikak: alde batetik Unibertsitateetan lana egitea zailtzen zuen, gai asko ezin zirelako modu errazean landu bertako ikasgaietan; bestetik, gaien aukeraketan hutsune nabarmenak zeudela argi zegoen, Curriculumeko erauzketa sistematikoa izan bada ere, barruan zer sartu eta kanpoan zer utzi jakitea zaila delako, batzuetan.
Horregatik, programa honen berezko helburua dena, erronka gisa azaldu behar izan dugu. Helburu nagusia herri honetako ezagutza guztia herritar guztien esku jartzea da, horretarako tresna wikilari gehiago izatea, eta proposatu dugun erronketako bat oinarrizko artikuluak lantzea da, kalitatea hobetuz.
Hasiera batean 1.000 artikulu hobetzeko erronka jarri genuen, baina laster ikusi genuen zenbaki zehatz hori lortzea zaila izango zela, eta arloz arlo joan gara borobiltzen saiatzen. 1.710 artikulu daude zerrendan, eremu guztietan. Gure erronka 1.710 artikulu horiek hobetzea izan da, beraz.
Estatistikak egiterakoan arazo zehatz bati egin behar izan diogu aurre: literatura eremuan egindako aldaketek pixka bat desitxuratzen dituzte emaitza orokorrak, ikasturtearen erdian aldatu baikenituen artikuluak, lehen aipatutako elkarlanen ondorioz. Hala ere, saiatu gara datu horiek ere era egokian aurkezten.
Datu orokorrak
Arloz arlo
Lehiaketak
Aurten martxan jarritako beste ekimen bat hilabeteko lehiaketarena izan da. Sari polit batzuekin gutxi garatutako gaiei heldu diegu, eta wikilari berriak ere lortu ditugu bide honetatik. Hilabetero sortu den lehiarekin ehunka artikulu sortu eta hobetu ditugu, Afrikako historia, elikadura, emakumeen historia edo giza sexualitateari buruz. Hauek dira ekimena laburbiltzen duten estatistikak:
