Mapa libreak osatzeko proiektua da OpenStreetMap. Datu libreak ezartzeko proiektua Wikidata. Eta biak batuz, gauza ederrak egin daitezke. OSMn jasotzen diren kale-izenen jatorria Wikidatarekin batuz, posible da gure kale-izendegian dagoen genero-banaketa ikustaraztea. Adibidez, Bilboko zabalgunean, honako mapa osa daiteke.
Author: Galder Gonzalez
Bertsolari Txapelketa Nagusia, Wikipedia eta Wikidataren begiradatik
Laster ikusiko dugu 2022ko Bertsolari Txapelketa Nagusiko finalak eskaintzeko duena. Lehen aldiz historian hiru emakumezko izango dira zortzi bertsolarien artean: titulua defendatzera datorren Maialen Lujanbioz gain, Nerea Ibarzabal eta Alaia Martin izango dira oholtzan. Wikipedian 1935ean egin zen lehen Bertso Gerratik orain arte jokatu diren txapelketa nagusi guztien artikuluak ditugu, baina informazioa ez zegoen ondo antolatuta Wikidatan. Azken egunotan datu horiek antolatzen aritu naiz.
WikiEmakumeak Erasmus+ programan irakasleentzako ikastaroa egin dugu
Frisia, Irlanda eta Euskal Herriko wikilari eta irakasleak batuko dituen Erasmus+ proiektuaren formakuntza saioak egin ditugu egunotan Donostian. Hurrengo bi urteotan, Antiguako Luberri BHIko ikasleek Monaghan eta Leeuwardeneko ikasleekin batera gure herrietako emakumeen inguruan idatziko dute.
Frisiako Mercator European Research Centre, Algemiene Fryske Ûnderrjocht Kommisje (AFÛK) eta Learning Hub Friesland taldeen laguntzarekin, Erasmus+ proiektua abiatu dugu Euskal Wikilarien Kultura Elkarteak eta Antigua-Luberri BHIk. Gurekin batera arituko dira Wikimedia Community Ireland eta Coláiste Oiriall irlandarrak. Helburua herrialde bakoitzeko emakumeen biografiak Wikipediara igotzea izango da, eta prozesu hori nola egin dugun azaltzen duen material pedagogikoa sortzea, Europako gainontzeko eskolatan erabili ahal izateko.
Lehen urratsak aurten Leeuwardenen eman bagenituen ere, irakasleen formazioaren txanda izan da 2022ko ekaineko azken astean, eta horretarako bildu gara Gipuzkoan lau egunez. Irakasle eta antolatzaileekin batera eztabaidatu dugu nola sortu artikuluak Wikipedian, zein den Copyrightaren garrantzia, emakumeen biografiekin egon ohi den desoreka edo hizkuntza batean ahots grabazioak egiteko erabili daitekeen softwarea. Gainera, mundu mailako beste proiektu batzuen ingurukoak entzun ditugu eta Zumaia BHIko Txikipedia proiektua azaldu diegu.
Irakasle eta antolatzaileekin inguruan egin daitezkeen beste kultura-jarduera batzuk ere antolatu ditugu. Erasmus+ proiektuaren helburuen artean museo eta artxiboekin lan egiteko aukera ere aztertu behar da. Horretarako Albaolan izan ginen, Hondalea bisitatu genuen eta Zumaian flyscharen inguruko argibideak izan genituen.
2023 eta 2024 urteetan hiru truke antolatuko ditugu hiru eskolen artean. Bakoitzean trukean doazen ikasleek beste herrietako emakumeen artikuluak sortu beharko dituzte, hala nola euren kulturari buruz ikasi. Lehenengo trukea 2023ko martxoan izango da, Monaghanera.
W(p) + Jakindun = Ikasi²
Joan zen astean Ikusgela proiektuaren berri eman genizuen, bideo pedagogiko libreekin Wikipedia elikatzeko helburu duen lana. Proiektu hori garatzen ari ginela matematika, fisika eta kimikako bideo praktikoak garatzeko proposamena jaso genuen. Bideoak berriro egin baino, Jakindun elkartearekin jarri ginen harremanetan, gai horiei buruzko ia 400 bideo sarean jada dituen ekimena. Euren bideoak askatzeko akordioa lortu dugu, eta euren YouTube kanalean izateaz gain, dagoeneko euskarazko Wikipediako hamarnaka artikulu osatzen ikus ditzakezue.
Bideo pedagogikoen beharra
Euskal Wikilarien Kultura Elkarteak bideo pedagogikoen beharrean sakondu du azken hilabeteotan. Hortik jaio da, besteak beste, Ikusgela proiektua. Hala ere, proiektua garatzen ari ginela, hainbat adituk aipatu ziguten matematika, fisika eta kimikako ariketen azalpenak eskaintzen dituzten bideoak beharrezkoak direla euskaraz. Horrelako bideoak maiz kontsultatzen dituzte ikasleek, baina euskarazko eskaintza ez da aurkitzen erraza. Ikusgelak bideoak bestelako moldekoak zituela ikusita, esparru honetan egindakoa zer den aztertzen hasi ginen, eta laster aurkitu genuen aukera: Jakindun elkarteak garatutako ehunka bideoak.
Eurekin harremanetan jarri ginen, eta bideo horiek lizentzia librearekin uzteko aukerak aztertu genituen. Wikipedian txertatzea guztiontzat aukera ona zela ikusita, bideo guztiak igotzeko prozesuarekin hasi ginen ostean.
Bideoak artikuluetan txertatzea
Bi bideo mota egiten ditu Jakindunek. Alde batetik, gai baten azalpena eskaintzen duten bideoak daude, teoriaren ikuspegitik. Bideo hauek artikuluen goiko aldean txertatzea da egokiena, azalpen orokor bat eskaintzen dutelako. Horren adibide bat duzue “berreketa” artikuluan.
Bestetik, bideoen gehiengoa dugu, ariketa zehatzak ebazten ikasteko balio dutenak. Finean, matematika, fisika eta kimikan ohikoa da azterketak ariketak izatea, eta ez hainbeste teoria. Horregatik, bideo horiekin atal berezia egin dugu. “Berreketak” artikuluan dugu ere adibide bat, behean dagoen “Ariketak” atalarekin:
Bideoa duten artikuluak identifikatzea
Jakindunen bideoak dituzten artikuluak identifikatzeko bi sistema ere ezarri ditugu. Alde batetik, bideo bakoitzaren azpian kategoria bati lotura dago: “Jakindunen bideoak dituzten artikuluak“. Bertan kontsulta daitezke bideoa duten guztiak.
Bestetik, Hezkuntza Atarian ere artikulu bakoitzaren aurrean ikono bat jarri dugu, ariketak dituela argiago gera dadin:
Julio Ruiz de Aldaren aireko altxorra, Commonsen
Julio Ruiz de Alda Mikeleitz (Lizarra, Nafarroa, 1897ko urriaren 7a – Madril, Espainia, 1936ko abuztuaren 23a) hegazkinlaria, militarra eta politikari falangista izan zen. 1926an Ozeano Atlantikoa zeharkatu zuen espainiar hidrohegazkin batean, eta hurrengo urtean Nafarroako argazkiak egiteari ekin zion, airetik. Honela, 1927 eta 1931 artean ia Nafarroa Garaia osoa zeharkatu zuen, eta milaka argazki egin zituen. 2019an Nafarroako Gobernuak argazki horiek digitalizatu eta eskuragarri jarri zituen, eta euren bisore espazialarekin ere azter daitezke.
2021ean, Euskarabideak EWKEri emandako diru-laguntzari esker argazki hauek jaitsi, geokokapena eskuratu eta Wikimedia Commonsera igotzeko bidean utzi genituen. Arazo teknikoak izan ziren, ordea, argazkiak masiboki igotzeko erabiltzen den Pattypan tresnak akats bat baitzuen. Baina jada konpondu da arazo hori eta azken egunotan argazki horiek igotzen aritu gara.
1.511 dira igotako argazkiak. Nafarroako gune askotan egindako argazkiak dira, ez baitzuen lortu lurralde osoari argazkiak egitea. Nafarroa Espainiako Bigarren Errepublikaren aurretik nolakoa zen ikusteko aukera ematen digu, Tafalla hegoaldeko Erriberako herri gutxi batzuk izan ezik. Argazkiak kalitate oso handikoak dira, eta ez dago horrelako beste bilduma zaharrik.
Argazkiak geokokaturik daudenez, mapa bidez ere aztertu daitezke, Nafarroako Gobernuaren bisore espazialak eskaintzen duen aukeran bezala. Mapara sar zaitezke helbide honetan: https://wikimap.toolforge.org/?cat=Orthophotos_by_Julio_Ruiz_de_Alda eta bakoitzaren gainean klikatuz argazkia ikusi. Argazki hauek moztu daitezke, eta behar den artikuluetan erabili. Eta, noski, informazioa gehi dakieke, bertan agertzen diren eraikin, etxe eta abarrekin. Honek, argazki horiek hobeto ezagutzeko aukera emango digu, kasu honetan egin dugun bezala:
Argazkiak hurbilduz gero, ikus daiteke landa eremuak hartzen zuen hedapena, zenbat larrain zeuden herrietan, edo abere aziendarekin mendira joateko bideak nola agertzen diren.
Gonbidatzen zaitugu, beraz, argazkiak bisitatzera, maparen edo kategoriaren bidez. Eta, zerbait interesgarria aurkitzen baduzu, irudi hori berrerabiltzera. Azken finean, domeinu publikoan dagoen altxorra da hau, guztiok berrerabiltzeko moduan.
Txinako udareondoak eta gerezi-aranondoak mapan jartzen
Aurrekoan parkean nengoen umeekin eta konturatu nintzen zuhaitzak loratzen hasi zirela. Eta niri, hanamia erromantikoa iruditzen zaidanez, jakin nahi nuen zeintzuk ziren parke horretan ikusten nituen zuhaitzak.
Seek aplikazioa ireki nuen eta laster izan nuen erantzuna. Lore arrosa argiak dituztenak gerezi-aranondoak dira (Prunus cerasifera); lore txuriak dituztenak txinako udareondoak (Pyrus calleryana). Biak dira landatutako zuhaitzak, ez dira bertakoak, baina gure parke askotan egoten diren bi landare ohiko dira.
Gaur ariketa sinple bat proposatu nahi dizuet, gure inguruan ditugun zuhaitzak hobeto ezagutzeko aukera emango diguna: zergatik ez dokumentatu gure parkean (eskolako zelaian, pasealekuan…) dauden zuhaitzak? Hiru tresna erabiliko ditut: Seek edo iNaturalist (nahiago duzuena) espezieak aurkitzeko. OpenStreetMap mapan jartzeko. Wikimedia Commons argazkiak partekatzeko.
Espezieak identifikatzea: Seek edo iNaturalist
Seek edo iNaturalist espezieak identifikatzen lagunduko diguten bi aplikazio dira. iNaturalisten biologo ugari biltzen dira, eta aukera dugu espezie horien inguruko informazio askoz gehiago lortzeko. Komunitate horrek gure identifikazioak zuzenduko ditu, zehatzago egingo ditu eta, gainera, lagunduko dugu ikerketak egiten. Adibidez, landare zehatz batzuk noiz loratzen diren ikertzen aldaketa klimatikoa iker daiteke.
Bigarren aukera Seek da. Umeentzat pentsatutako iNaturalisten tresna da. Lotu dezakegu ere gure iNaturalist kontuarekin baina, nahi ez badugu, ez du geolokalizaziorik eskaintzen. Gainera, aukera dugu errealitate areagotuarekin zuzenean espeziea identifikatzen saiatzeko.
Nik Seek ireki nuen, loreetara begira jarri kamera eta hortxe izan nuen erantzuna: txinako udareondoa lehena, gerezi-aranondoa bigarrena. Informazioa iNaturalistera ere bidali nuen, ikerketan lagungarri izan dadin.
Seek eta iNaturalist erabiltzeko argibide gehiago, eta eskolan erabiltzeko argibideak dituzue gure hezkuntza atarian: https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza/Lehen_Hezkuntza/BioBlitz
Argazkiak Commonsera igotzea
Hau pauso sinplea da, eta askotan ahazten zaiguna mugikorrarekin argazkiak egiten ditugunean. Commons aplikazioa jaitsi, eta erraza da egiten ditugun argazkiak hor partekatzea. Nire kasuan “Trees in Zarautz” kategoria sortu dut, hor ordenatuta izateko egiten ditudan zuhaitzen argazkiak. Argazkiak igotzen, gure ingurunea hobeto ezagutzen laguntzen dugu eta ezagutza hori partekatzen dugu.
Umeekin Wikimedia Commons ezagutzeko argibideak dituzu hemen: https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza/Lehen_Hezkuntza/Wikimedia_Commons_ezagutu
Mapagintza ariketa sinple bat: OpenStreetMap
Mapa batean zuhaitz hauek agertzea interesgarria da. Ez soilik gure ingurua hobeto ulertzen laguntzen digulako, baita ere hezkuntzan egin dezakegun ariketa bat delako.
Zarauzko mapa ireki dut OpenStreetMapen, aldatzeko aukerari eman diot eta, pixkanaka, informazioa gehitzen joan naiz. Lehenengo pausoa, lekua topatzea eta zuhaitzak non dauden ikustea da.
Bigarren pausoa, zuhaitz hori zer den identifikatzea. Wikidata erabilita, hau oso erraza da, euskaraz ere egin baitaiteke:
Behin zuhaitz bat egin dugunean, kopiatuz eta pegatuz (Ctrl/⌘-C, Ctrl/⌘-V) posible izango dugu zuhaitz guztiak identifikatzea modu erraz batean.
Gainera, parkean dauden beste elementu batzuk ere jar ditzakegu, hala nola bankuak edo iturriak.
Behin aldaketa guztiak gordeta, denbora beharko du OSMk mapa gaurkotzeko, baina ordu batzuen buruan gure aldaketa guztiak eskuragarri izango dira.
OSM hezkuntza erabiltzeko ideia batzuk daude hemen: https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza/Bigarren_Hezkuntza/OpenStreetMap,_herria_mapeatu
Fossil Plastics: Euskal Herriko zuhaitzen 3D enborrak
Wikimedia proiektuetan 3D objektuak igotzeko aukera dagoela probestuz, Martin Etxauri artistak Elhuyar Sorkuntza Bekaren baitan sortu zituen Euskal Herriko zuhaitzen azalen 3D ereduak igo ditu. Fossil Plastics proiektuaren baitan bertako hamahiru zuhaitzen azalen fotogrametria egin eta 3D inpresora batekin plastikoan erreproduzitu ahal izateko ereduak sortu zituen.
Soinueneatik Txikipediara
Oiartzunen dago Soinuenea, Herri Musikaren Txokoa. Juan Mari Beltranek urteetan pilatutako dokumentazioa, instrumentuak eta ezagutza eskaintzen dituen museo txikia da. Azken hilabeteotan eurekin lanean izan gara euskal musikari lotutako instrumentuen dokumentazioa Txikipedian osatzeko. Emaitza ikusgarria da: 100 musika tresna, euren argazkiekin.
Hezkuntza Programa: nola hobetu dira artikuluak 2020an?
Euskal Wikilarien Kultura Elkarteak Eusko Jaurlaritzaren laguntzarekin egiten duen proiektu nagusia Hezkuntza Programa da. Helburua 12-16 urteko ikasleek behar dituzten edukiak hobetzea da, horretarako Unibertsitateko irakasle eta ikasleen, wikilarien eta Bigarren Hezkuntzako hainbat ikastetxeren laguntza izan dugu. 2.000 artikuluen zerrenda bat sortu dugu eta, pixkanaka, ari gara horiek hobetzen.
Igeldori buruz Txikipedian idazten
.jpg){kind=link}
Ikasturte honen hasieran Igeldoko Herri Eskolarekin izan gara lanean, Txikipedian Igeldo herriari buruzko informazio gehiago sartzeko. Hiri baten auzoa izan arren, pertsonalitate propioa du, eta herri eskola txikia da, bertako ikasleen topaleku.
“Surflariak” gelarekin proiektua abiatu genuen Igeldo Txikipediara eramateko, handienetik (Unibertsoa) txikienera (Igeldo) doan sekuentzia baten barnean. Proiektua “Gure Mundua Ezagutzen” deitzen da, euren blogean azaltzen duten bezala.
Ikasleek, gainera, “Gaur Igeldon” bideoa egin dute, ikasturte osoan egiten dituzten gauzak aipatzeko. Elkarrizketa bat egin zidaten, Txikipediari buruz ikertzen atera ziren dudekin: nork egiten du lan Txikipedian? Nola lortzen da informazioa? Ezabatu daiteke zerbait?
Bideoa ikus dezakezu informazio gehiagorako: