Orain bost urte DBHko ikasleek behar dituzten kontzeptuak Wikipedian lantzen buru-belarri jarri ginen, gure Hezkuntza Programaren baitan. Heziberri curriculum dekretua ikusita, bertan zehar-lerro gisa agertzen ziren emakumeari eta generoari buruzko hainbat kontzeptu. Ez dira, berez, ikasgai zehatz baten parte, baina zerrendan baziren. Eremu hau da gehien hazi dena azken bost urteotan, lehen baino 10 aldiz eduki gehiago baitugu… hala ere, borobildu ezinik gabiltza, gai batzuk lantzeko ezinean.
Egindakoa
Hobetu beharreko artikuluak biltzeko prozesuan 70 elementu aurkitu genituen, han-hemenka. Horietatik 46 egin gabe zeuden. Bai, hau zen proiektua hasi genuenean hutsunerik larriena. Artikuluen batezbestekoa 1.647 bytekoa zen, oso txikia. Gaur egun 17.705 byte dituzte artikuluek, eta soilik bederatzi falta zaizkigu egiteko. Baina hortxe gaude, horiei heltzeko zailtasunekin, orain dela bi urte. Falta diren artikuluak hemen daude, kolore gorriz: https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza/Emakumea_eta_generoa. Artikulu oso orokorrak dira, baina aukera handiekin, emakume asko zerrendatu eta horien inguruko ezagutza handitzeko aukera ematen digutelako.
Falta dena
Goian aipatutako bederatzi artikulu horiez gain, badira beste bi artikulu garrantzitsu, tamaina ertaina dutenak, baina 30.000 bytetik gora beharko genituzkeenak: emakume eta feminismo. Bi artikuluak Wikipedia guztiek izan beharreko 1.000 artikuluen zerrendaren parte dira. Horiek ere hedatzea, funtsezkoa da guretzat.
Gure hezkuntza proiektua maratoia da, epe luzera begira. Artikuluak hobetu ditugu, pixkanaka, fakultatez fakultate eta wikilarion esfortzuarekin. Bada, ordea, azken sprintean hobetu den eremu bat: gorputz hezkuntza. Fakultate bakarra dago Euskal Herrian gorputz hezkuntzako gaiak lantzeko, Araban dagoen Kirol eta Hezkuntza Fakultatea. Eurekin izan gara proiektuaren hasieratik, kirolen inguruko artikuluak hobetzen saiatzen, baina azken urte honetan artikuluetan egindako hobekuntza nabarmena izan da, kirol olinpiko (ia) guztiak egoera bikainean utzita.
Pausoz pauso
Gorputz Hezkuntza ez da soilik kirola. Jarduera osasuntsuak eta gorputzaren ezagutza ere sartzen dira, anatomiari lotutako gaiekin, adibidez. Horregatik, zaila izan da corpus on bat sortzea eta horrekin aurrera joatea. Sei hilabetero egin dugun egoeraren azterketak grafiko hau eskaini digu:
Argi ikusten denez, artikulurik laburrenak ia desagertu dira, eta 15.000 bytetik gorako artikuluen igoera izugarria izan da azken urtean. Une honetan 20.000 eta 30.000 byte arteko artikuluak dira talderik handiena, hasieran ezinezkoa ematen zuena.
Artikulu txiki ugari zituen eremua zen. Batezbesteko tamaina 4.276 byte zen, eta 16.675 byte da oraintxe. Hau da, ia laukoiztu dugu artikuluen luzera. Kirol ezagun batzuek dute ardura: Futbol eta Olinpiar Jokoak artikuluek 50.000 bytetik gora dute jada, lehen aldiz.
Azken txanpa
Eta zer dugu, bada, egiteke? Une honetan, Wikipedia guztiek izan beharreko 1.000 artikuluen zerrendan eta gure hezkuntza programako zerrendan dauden bost artikulu ditugu borobiltzeke: judo, tabako, muskulu, kirol eta joko. Ez dira errazak, baina lorgarriak. Eta, gainera, Gorputz Hezkuntzak duen aniztasunaren berri ematen dute: kirolak, anatomia eta bizitza osasungarria. Animatuko al zara artikulu hauek hobetzera?
Matematikari buruzko artikuluan aipatzen genizuen bezala, orain 5 urte erronka bat ekin genion: DBHko ikasleek behar dituzten oinarrizko kontzeptu guztiak euskarazko Wikipedian kalitatez egotea. Biologian eta geologian 200 gai zerrendatu genituen, eta horiek hobetzen aritu gara, bereziki UPV/EHUko Zientzia eta Teknologia fakultateko ikasleekin, baina ez soilik. Kontsulta gehien dituzten artikuluetako batzuk daude kategoria honetan: Lurra, zelula, sumendi edo ekosistema, adibidez. Bost urte hauetan edukia laukoiztu dugu: 6.917 byte zen artikuluen batez bestekoa proiektuarekin hasi ginenean, eta 27.569 byte dira oraintxe, igoera nabarmena.
Nola geunden, nola gauden
Proiektua hasi genuenean, artikuluen erdia baino gehiagok 5.000 byte baino gutxiago pisatzen zuten. Gainera, 15 artikulu ez ziren existitzen. Gorputzeko sistemak edo Lurra artikulua bera datuen bilduma txikia ziren. Eboluzioari buruzko kontzeptuak han-hemenka zeuden, baina oraindik osatu gabe (gaur egun ere, eboluzio artikuluak hutsuneak ditu). Oso luze gisa sailkatuta (50.000 bytetik gora) 3 artikulu baino ez genituen une hartan.
Oso bestelakoa da egoera orain, 31 artikulurekin 50.000 bytetik gora eta artikulurik gabe 4.000 bytetik behera. Grafiko honetan bildu dugu 6 hilabetero egindako aurrerapenak.
Gainera, bideo bilduma berria abiatu dugu Ikusgela proiektuaren barruan, Aitor Cevidanes biologoarekin batera ekologia eta natura lotzen saiatzeko.
Egiteke duguna
Artikulu batzuk osatu behar ditugu oraindik, noski. Badira labur diren gutxi batzuk bilduman. Eta badira, gainera, Wikipedia guztiek izan beharreko 1.000 artikuluen zerrendan zein DBHko ikasleen zerrendan agertzen diren beste batzuk. Horien artean 9 artikulu hauek hobetzea izango litzateke gure uneko erronkarik handiena, bi zerrendatan, aldi berean, gora egiteko.
Orain bost urte epe luzeko erronka bati ekin genion: DBHko ikasleek behar dituzten kontzeptu guztiak euskarazko Wikipedian txukun egotea. Horretarako Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politika Sailburuordetzaren laguntza izan genuen. Milaka izan dira gurekin batera erronka honetan parte hartu duten ikasle, irakasle eta wikilariak. Pixkanaka, erronkari eutsi eta lortu dugu. 2023 urtean borobiltzea proposatu dugu: DBHko ikasleek behar dituzten artikuluak eta Wikipedia guztiek izan beharreko 1.000 artikuluen zerrendan daudenak hartu, eta horiek guztiek 30.000 bytetik gora izatea izan da gure buruari jarri diogun erronka. Urtearen lehen erdia igaro den honetan, erronkaren egoerari begiratu behar diogu, eta lehen gaiarekin hasiko gara: Matematika.
Nola geunden, nola gauden
Proiektua hasi genuenean, DBHn ikasten diren 100 gai zerrendatu genituen. Horietatik 11 ez ziren existitzen euskarazko Wikipedian. Beste erdia (44) 2.000 bytetik beherakoak ziren, hau da, paragrafo pare bat zuten gehienez. Matematika zen, gainera, arlorik zailenetako bat hazkuntzarako: prosa errazagoa da historian edo biologian, matematikan maiz formula soilak izaten baitira azalpenaren funtsa. Artikuluen batezbesteko tamaina 4.246 byte zen.
Bost urte eta gero, artikulu guztiak sortuta ditugu, ez dago 3.000 byte baino laburragoa den artikulurik eta batezbesteko tamaina 13.185 da. Hau da, %210 hazi dira artikuluak. Histograma honetan ikus daiteke sei hilabetero egindako hobekuntza:
Artikuluen tamaina se hilabetero. Azken lerro urdinak 2023ko ekaineko egoera adierazten du. Ikusten denez, artikulu luzeak hazi dira, eta artikulu laburrak desagertu dira.
Gainera, Jakindun elkartearekin aritu gara matematikako bideoak askatu eta igotzen. Elkarlanari esker, hainbat artikuluak azalpen gehigarria dute bideo bidez, DBHko ikasleek maiz behar duten laguntza gehigarria eskainiz.
Egiteke duguna
Esan bezala, aurten jarri dugun erronka da DBHko ikasleek behar dituzten gaien eta Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen intersekzioan daudenak hobetzea. Bigarren zerrenda honetan “artikulu luze” gisa agertzeko 30.000 bytetik gora izan behar dute artikuluek. Funtsezko gaiak izanda, ariketa hau egingarria dela pentsatu genuen. Lerro hauek idazten ari garela, bost baino ez dira falta diren artikuluak erronka betetzeko: Pitagorasen teorema, azalera, zenbaki, pi (zenbakia) eta probabilitate, azken hau oso gertu.
Mapa libreak osatzeko proiektua da OpenStreetMap. Datu libreak ezartzeko proiektua Wikidata. Eta biak batuz, gauza ederrak egin daitezke. OSMn jasotzen diren kale-izenen jatorria Wikidatarekin batuz, posible da gure kale-izendegian dagoen genero-banaketa ikustaraztea. Adibidez, Bilboko zabalgunean, honako mapa osa daiteke.
Laster ikusiko dugu 2022ko Bertsolari Txapelketa Nagusiko finalak eskaintzeko duena. Lehen aldiz historian hiru emakumezko izango dira zortzi bertsolarien artean: titulua defendatzera datorren Maialen Lujanbioz gain, Nerea Ibarzabal eta Alaia Martin izango dira oholtzan. Wikipedian 1935ean egin zen lehen Bertso Gerratik orain arte jokatu diren txapelketa nagusi guztien artikuluak ditugu, baina informazioa ez zegoen ondo antolatuta Wikidatan. Azken egunotan datu horiek antolatzen aritu naiz.
Frisia, Irlanda eta Euskal Herriko wikilari eta irakasleak batuko dituen Erasmus+ proiektuaren formakuntza saioak egin ditugu egunotan Donostian. Hurrengo bi urteotan, Antiguako Luberri BHIko ikasleek Monaghan eta Leeuwardeneko ikasleekin batera gure herrietako emakumeen inguruan idatziko dute.
Lehen urratsak aurten Leeuwardenen eman bagenituen ere, irakasleen formazioaren txanda izan da 2022ko ekaineko azken astean, eta horretarako bildu gara Gipuzkoan lau egunez. Irakasle eta antolatzaileekin batera eztabaidatu dugu nola sortu artikuluak Wikipedian, zein den Copyrightaren garrantzia, emakumeen biografiekin egon ohi den desoreka edo hizkuntza batean ahots grabazioak egiteko erabili daitekeen softwarea. Gainera, mundu mailako beste proiektu batzuen ingurukoak entzun ditugu eta Zumaia BHIko Txikipedia proiektua azaldu diegu.
Irakasle eta antolatzaileekin inguruan egin daitezkeen beste kultura-jarduera batzuk ere antolatu ditugu. Erasmus+ proiektuaren helburuen artean museo eta artxiboekin lan egiteko aukera ere aztertu behar da. Horretarako Albaolan izan ginen, Hondalea bisitatu genuen eta Zumaian flyscharen inguruko argibideak izan genituen.
2023 eta 2024 urteetan hiru truke antolatuko ditugu hiru eskolen artean. Bakoitzean trukean doazen ikasleek beste herrietako emakumeen artikuluak sortu beharko dituzte, hala nola euren kulturari buruz ikasi. Lehenengo trukea 2023ko martxoan izango da, Monaghanera.
Euskal Wikilarien Kultura Elkarteak bideo pedagogikoen beharrean sakondu du azken hilabeteotan. Hortik jaio da, besteak beste, Ikusgela proiektua. Hala ere, proiektua garatzen ari ginela, hainbat adituk aipatu ziguten matematika, fisika eta kimikako ariketen azalpenak eskaintzen dituzten bideoak beharrezkoak direla euskaraz. Horrelako bideoak maiz kontsultatzen dituzte ikasleek, baina euskarazko eskaintza ez da aurkitzen erraza. Ikusgelak bideoak bestelako moldekoak zituela ikusita, esparru honetan egindakoa zer den aztertzen hasi ginen, eta laster aurkitu genuen aukera: Jakindun elkarteak garatutako ehunka bideoak.
Eurekin harremanetan jarri ginen, eta bideo horiek lizentzia librearekin uzteko aukerak aztertu genituen. Wikipedian txertatzea guztiontzat aukera ona zela ikusita, bideo guztiak igotzeko prozesuarekin hasi ginen ostean.
Bideoak artikuluetan txertatzea
Bi bideo mota egiten ditu Jakindunek. Alde batetik, gai baten azalpena eskaintzen duten bideoak daude, teoriaren ikuspegitik. Bideo hauek artikuluen goiko aldean txertatzea da egokiena, azalpen orokor bat eskaintzen dutelako. Horren adibide bat duzue “berreketa” artikuluan.
Bestetik, bideoen gehiengoa dugu, ariketa zehatzak ebazten ikasteko balio dutenak. Finean, matematika, fisika eta kimikan ohikoa da azterketak ariketak izatea, eta ez hainbeste teoria. Horregatik, bideo horiekin atal berezia egin dugu. “Berreketak” artikuluan dugu ere adibide bat, behean dagoen “Ariketak” atalarekin:
Bideoa duten artikuluak identifikatzea
Jakindunen bideoak dituzten artikuluak identifikatzeko bi sistema ere ezarri ditugu. Alde batetik, bideo bakoitzaren azpian kategoria bati lotura dago: “Jakindunen bideoak dituzten artikuluak“. Bertan kontsulta daitezke bideoa duten guztiak.
Bestetik, Hezkuntza Atarian ere artikulu bakoitzaren aurrean ikono bat jarri dugu, ariketak dituela argiago gera dadin:
Julio Ruiz de Alda Mikeleitz (Lizarra, Nafarroa, 1897ko urriaren 7a – Madril, Espainia, 1936ko abuztuaren 23a) hegazkinlaria, militarra eta politikari falangista izan zen. 1926an Ozeano Atlantikoa zeharkatu zuen espainiar hidrohegazkin batean, eta hurrengo urtean Nafarroako argazkiak egiteari ekin zion, airetik. Honela, 1927 eta 1931 artean ia Nafarroa Garaia osoa zeharkatu zuen, eta milaka argazki egin zituen. 2019an Nafarroako Gobernuak argazki horiek digitalizatu eta eskuragarri jarri zituen, eta euren bisore espazialarekin ere azter daitezke.
2021ean, Euskarabideak EWKEri emandako diru-laguntzari esker argazki hauek jaitsi, geokokapena eskuratu eta Wikimedia Commonsera igotzeko bidean utzi genituen. Arazo teknikoak izan ziren, ordea, argazkiak masiboki igotzeko erabiltzen den Pattypan tresnak akats bat baitzuen. Baina jada konpondu da arazo hori eta azken egunotan argazki horiek igotzen aritu gara.
1.511 dira igotako argazkiak. Nafarroako gune askotan egindako argazkiak dira, ez baitzuen lortu lurralde osoari argazkiak egitea. Nafarroa Espainiako Bigarren Errepublikaren aurretik nolakoa zen ikusteko aukera ematen digu, Tafalla hegoaldeko Erriberako herri gutxi batzuk izan ezik. Argazkiak kalitate oso handikoak dira, eta ez dago horrelako beste bilduma zaharrik.
Argazkiak geokokaturik daudenez, mapa bidez ere aztertu daitezke, Nafarroako Gobernuaren bisore espazialak eskaintzen duen aukeran bezala. Mapara sar zaitezke helbide honetan: https://wikimap.toolforge.org/?cat=Orthophotos_by_Julio_Ruiz_de_Alda eta bakoitzaren gainean klikatuz argazkia ikusi. Argazki hauek moztu daitezke, eta behar den artikuluetan erabili. Eta, noski, informazioa gehi dakieke, bertan agertzen diren eraikin, etxe eta abarrekin. Honek, argazki horiek hobeto ezagutzeko aukera emango digu, kasu honetan egin dugun bezala:
Iruñea 1927an. Gutxi dira Alde Zaharra eta Lehen Zabalgunearen kanpo dauden eraikinak.
Argazkiak hurbilduz gero, ikus daiteke landa eremuak hartzen zuen hedapena, zenbat larrain zeuden herrietan, edo abere aziendarekin mendira joateko bideak nola agertzen diren.
Larrainak Etxarri Aranazko iparraldean eta hegoaldean.
Gonbidatzen zaitugu, beraz, argazkiak bisitatzera, maparen edo kategoriaren bidez. Eta, zerbait interesgarria aurkitzen baduzu, irudi hori berrerabiltzera. Azken finean, domeinu publikoan dagoen altxorra da hau, guztiok berrerabiltzeko moduan.
Txinako udareondoak eta gerezi-aranondoak mapan jartzen
Aurrekoan parkean nengoen umeekin eta konturatu nintzen zuhaitzak loratzen hasi zirela. Eta niri, hanamia erromantikoa iruditzen zaidanez, jakin nahi nuen zeintzuk ziren parke horretan ikusten nituen zuhaitzak.
Seek aplikazioa ireki nuen eta laster izan nuen erantzuna. Lore arrosa argiak dituztenak gerezi-aranondoak dira (Prunus cerasifera); lore txuriak dituztenak txinako udareondoak (Pyrus calleryana). Biak dira landatutako zuhaitzak, ez dira bertakoak, baina gure parke askotan egoten diren bi landare ohiko dira.
Gaur ariketa sinple bat proposatu nahi dizuet, gure inguruan ditugun zuhaitzak hobeto ezagutzeko aukera emango diguna: zergatik ez dokumentatu gure parkean (eskolako zelaian, pasealekuan…) dauden zuhaitzak? Hiru tresna erabiliko ditut: Seek edo iNaturalist (nahiago duzuena) espezieak aurkitzeko. OpenStreetMap mapan jartzeko. Wikimedia Commons argazkiak partekatzeko.
Espezieak identifikatzea: Seek edo iNaturalist
Seek edo iNaturalist espezieak identifikatzen lagunduko diguten bi aplikazio dira. iNaturalisten biologo ugari biltzen dira, eta aukera dugu espezie horien inguruko informazio askoz gehiago lortzeko. Komunitate horrek gure identifikazioak zuzenduko ditu, zehatzago egingo ditu eta, gainera, lagunduko dugu ikerketak egiten. Adibidez, landare zehatz batzuk noiz loratzen diren ikertzen aldaketa klimatikoa iker daiteke.
Bigarren aukera Seek da. Umeentzat pentsatutako iNaturalisten tresna da. Lotu dezakegu ere gure iNaturalist kontuarekin baina, nahi ez badugu, ez du geolokalizaziorik eskaintzen. Gainera, aukera dugu errealitate areagotuarekin zuzenean espeziea identifikatzen saiatzeko.
Nik Seek ireki nuen, loreetara begira jarri kamera eta hortxe izan nuen erantzuna: txinako udareondoa lehena, gerezi-aranondoa bigarrena. Informazioa iNaturalistera ere bidali nuen, ikerketan lagungarri izan dadin.
Hau pauso sinplea da, eta askotan ahazten zaiguna mugikorrarekin argazkiak egiten ditugunean. Commons aplikazioa jaitsi, eta erraza da egiten ditugun argazkiak hor partekatzea. Nire kasuan “Trees in Zarautz” kategoria sortu dut, hor ordenatuta izateko egiten ditudan zuhaitzen argazkiak. Argazkiak igotzen, gure ingurunea hobeto ezagutzen laguntzen dugu eta ezagutza hori partekatzen dugu.
Mapa batean zuhaitz hauek agertzea interesgarria da. Ez soilik gure ingurua hobeto ulertzen laguntzen digulako, baita ere hezkuntzan egin dezakegun ariketa bat delako.
Zarauzko mapa ireki dut OpenStreetMapen, aldatzeko aukerari eman diot eta, pixkanaka, informazioa gehitzen joan naiz. Lehenengo pausoa, lekua topatzea eta zuhaitzak non dauden ikustea da.
Aldatzeko botoiari ematen diogunean, lekua topatuko dugu. Lehen zuhaitza jarri dut, goian erdian.
Bigarren pausoa, zuhaitz hori zer den identifikatzea. Wikidata erabilita, hau oso erraza da, euskaraz ere egin baitaiteke:
Puntua gehitzeko aukerari ematea da lehenengo gauza.Tree aukeratu (zati hau itzuli gabe dagoela ematen du)Zuhaitza hostoerorkorra dela jarri, eta zein den espeziea gehitu behean. Gure kasuan, Txinako udareondoa.
Behin zuhaitz bat egin dugunean, kopiatuz eta pegatuz (Ctrl/⌘-C, Ctrl/⌘-V) posible izango dugu zuhaitz guztiak identifikatzea modu erraz batean.
Txinako udarondo guztiak identifkatuta.
Gainera, parkean dauden beste elementu batzuk ere jar ditzakegu, hala nola bankuak edo iturriak.
Parkean dauden zuhaitzak (gerezi-aranondoak) eta bankuak lokalizatu ditut adibide honetan.
Behin aldaketa guztiak gordeta, denbora beharko du OSMk mapa gaurkotzeko, baina ordu batzuen buruan gure aldaketa guztiak eskuragarri izango dira.
Oraindik guztiz kargatu gabeko aldaketak, mapa gaurkotu bitartean.
.jpg){kind=link}