Maiatzaren 18an mundu osoan ospatzen du Museoen Nazioarteko Eguna. Azken urtean EWKEk museoetan dugun aberastasuna ikustarazi eta Euskal Herriko historiari buruzko ezagutza areagotzeko proiektua abiatu du: Euskal Herriko historia 100 objektutan. Objektuen inguruan kontakizuna egin nahi dugu, eta horretarako hainbat museo bisitatu ditugu, lankidetzak egiteko gogoz daude instituzioak.
Author: Galder Gonzalez
Wikimedia Europaren Batzar Orokorrean izan gara Pragan
Euskal Wikilarien Kultura Elkartea Wikimedia Europa taldearen parte da, eta horregatik Pragan ospatutako 2025eko Batzar Orokorrean hartu dugu parte apirilaren 25-26an. Bertan orain arte bidea onetsi, zuzendaritza berria hautatu, eta Wikimedia Europa barneko sarean dauden gaitasun, ikuspuntu eta beharren diagnostikoarekin estrategia prozesu laburra abiatzea adostu dugu.
Baina guk, txoriak ditugu maite
Nola esaten da euskaraz… ziur askotan duda hau izan duzula, eta Wikipediara etorri zarela erantzun eske. Baina Wikipedian ez dugu terminologia zehazten: besteek egindako lanak behar ditugu iturri gisa erabiltzeko. Martxoan Euskal Batzorde Ornitologikoarekin batera lanean hasi gara euskarazko 2.000 hegaztiren izena euskarazko Wikipedian finkatzeko. Zuk ere parte har dezakezu euskarazko terminologia finkatzeko esfortzu handi horretan.
Nola osatu dugun Austria bot batek lagunduta
Begiratu goiko GIF animatuari. 2024ko abenduaren amaieran euskarazko Wikipedian zeuden koordenatudun artikuluak erakusten ditu bi irudietatik lehenengoak. Hilabete eta erdi pasata dugun egoera islatzen du bigarrengoak. Puntu gehigarri ugari egongo dira, baina nabarmena da Austria osoa argitu dugula. Eta, horretan laguntzeko, bot bat erabili dut, antzeko artikuluak azkar egiteko aukera ematen duen tresna bat. Artikulu honetan saiatuko naiz labur azaltzen nola egiten den, baina, batez ere, horrek dituen arazoak aipatu nahi ditut. Izan ere… artikulu ugari bot bidez egiteko aukera badago, zergatik ez dugu gehiagotan baliatzen?
Zilarrezko domina euskarazko Wikipediarentzat
Euskarazko Wikipedia izan da bigarren hizkuntza Parisen amaitu berri diren Olinpiar Jokoetako proba guztietako emaitzekin artikulua osatzen, ingelesezko Wikipediaren atzetik. Esfortzu berezi horrekin, euskarazko Wikipediak aurrerapauso handia eman du kirolei buruzko informazioa osatzen, eta aurrerantzean beste kirol-txapelketetako informazioa errazago osatzeko baliabideak osatu dira.
2021ean egin ziren 2020ko Udako Olinpiar Jokoak, Tokion. Bertan gertatzen zen guztiaren berri emateko Wikiproiektu bat antolatu genuen euskarazko Wikipedian, eta hilabete batzuetako lanaren ondoren, dominaren bat irabazi zuten 2.173 kirolarien biografiak osatu genituen. Hala ere, ez genuen lortu egondako proba guztien artikuluak osatzea, horiek egiteko denbora eta baliabide teknikoak behar zirelako: kirol bakoitzak bere txantiloiak izan ohi ditu, datuak eskaintzeko moduak, hiztegi espezializatua… oinarri sendoak jarri genituen, hala ere.
Urtebete beranduago, Neguko Olinpiar Jokoak egin ziren Beijingen, eta kirol berri ugari sartu ziren euskarazko Wikipedian. Hor ere ez genuen lortu proba guztietako artikuluak osatzea, baina berriro ere azpiegitura osatu genuen etorkizunean gauzak errazago izan zitezen.
Maratoia da
Wikipedia osatzea maratoia da: etengabe jarraitu behar dugu hazten eta hobetzen, baina indarrak ondo neurtu behar dira. Orain hiru urte ikusi genuen kirolei buruzko informazio orokorra gutxi zela: hiztegia falta zitzaigun, kontzeptu tekniko ugari nola esan begiratu behar zen. Azken finean, Olinpiar Jokoak ez dira euskaraz eskaintzen, eta futbolean edo arraunean ondo ulertzen diren kontzeptuak ez ditugu gimnasia artistikorako, eskirako edo kirol eskaladarako. Horregatik EHUko Kirol eta Hezkuntza Fakultatearekin elkarlana abiatu genuen, bertako ikasleekin batera kirol olinpiko guztietako artikuluak hobetzeko, hizkera teknikoa gehituta. Urteetako lana izan da, baina kirol-terminologia euskaraz izatea lehen pauso garrantzitsua da.
Eta maratoia denez, 2023 amaieran wikilariak hasi ziren prestatzen Parisen egongo ziren kirolei buruzko informazioa hobetzen, kategoriak sortzen eta lan teknikoa egiten, tartean informazio historikoa ere antolatzen. 2028an Los Angelesen egingo diren Jokoen artikulua ere prest dago jada, pentsa!
Sprinta da
Prestakuntza maratoia da, baina jarraipena egitea sprinta da. 329 kirol proba daude, 50 kilogramo azpiko emakumezkoen borroka libretik lemazain gabeko laukora, gizonezkoen gorako-jauzitik mahai-teniseko bikote mistora. Emaitza asko behin-behinekoak dira, adibidez Jordan Chilesek jaso zuen eta ondoren kendu zioten brontzezko domina. Eta gertakari asko historikoak dira, Armand Duplantisen pertika-jauzia edo Mijaín López Núñez kubatarraren bosgarren domina olinpikoa kasu. Milaka irakurlek jotzen dute Wikipediara kirolarien inguruko informazioa jasotzeko, eta nahiko genuke euskarazko Wikipediara ere jotzea horretarako.
Sprinta (zein maratoia) ingelesezko Wikipediak irabazten du. Milaka boluntario dituzte artikuluak osatzen, orrazten eta hobetzen. Olinpiar Joko guztietako proba guztietan informazioa aurki daiteke bertan, dominaren bat irabazi duten ia pertsona guztien biografiak daude, eta olinpismoaren historia zein bestelako proben inguruko informazio osatua dute. Euskarazko Wikipedian esfortzu hori baliatzen dugu, euren azpiegitura teknikoa kopiatu eta euskarazko txantiloiak sortzeko, adibidez. Edo taulekin egiten duten lana baliatzen dugu, euskaraz taula berberak eskaintzeko. Kirolean bezala, onenek egiten dutena ikusi behar da, euren teknikatik ikasteko.
Iragana osatu, etorkizunerako prestatu
Shizo Kanakurik 54 urte behar izan zituen 1920ko Olinpiar Jokoetako maratoia amaitzeko. Arkularitza modernoa 1972an hasi zen, baina lehenago egon ziren probak ere. Australasiak 12 domina olinpiko irabazi ditu guztira. Euskarazko Wikipedian kirolaren historiako datuak eta estatistikak izatea garrantzitsua da etorkizuneko prest egoteko. Izan ere, gaur egungo zein etorkizuneko Olinpiar Jokoetan errekor bat egiten denean, garrantzitsua da aurreko saio guztiak ere osatzea. Erronka handia da, hala ere. Olinpismoaren historian milaka proba egon dira, milaka dominadun, bitxikeria eta eskandalu. Horiek guztiak izateko esfortzu handia egin behar dugu, eta gutxi gara erronkari heltzeko. Kirolzale (edo historialari) gehiago behar ditugu gurean, Wikipedia osatzen. Lagundu nahi baduzu, Olinpiar Jokoetako wikiproiektua zain duzu.
Emakumea eta generoa: borobildu ezinik
Orain bost urte DBHko ikasleek behar dituzten kontzeptuak Wikipedian lantzen buru-belarri jarri ginen, gure Hezkuntza Programaren baitan. Heziberri curriculum dekretua ikusita, bertan zehar-lerro gisa agertzen ziren emakumeari eta generoari buruzko hainbat kontzeptu. Ez dira, berez, ikasgai zehatz baten parte, baina zerrendan baziren. Eremu hau da gehien hazi dena azken bost urteotan, lehen baino 10 aldiz eduki gehiago baitugu… hala ere, borobildu ezinik gabiltza, gai batzuk lantzeko ezinean.
Egindakoa
Hobetu beharreko artikuluak biltzeko prozesuan 70 elementu aurkitu genituen, han-hemenka. Horietatik 46 egin gabe zeuden. Bai, hau zen proiektua hasi genuenean hutsunerik larriena. Artikuluen batezbestekoa 1.647 bytekoa zen, oso txikia. Gaur egun 17.705 byte dituzte artikuluek, eta soilik bederatzi falta zaizkigu egiteko. Baina hortxe gaude, horiei heltzeko zailtasunekin, orain dela bi urte. Falta diren artikuluak hemen daude, kolore gorriz: https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza/Emakumea_eta_generoa. Artikulu oso orokorrak dira, baina aukera handiekin, emakume asko zerrendatu eta horien inguruko ezagutza handitzeko aukera ematen digutelako.
Falta dena
Goian aipatutako bederatzi artikulu horiez gain, badira beste bi artikulu garrantzitsu, tamaina ertaina dutenak, baina 30.000 bytetik gora beharko genituzkeenak: emakume eta feminismo. Bi artikuluak Wikipedia guztiek izan beharreko 1.000 artikuluen zerrendaren parte dira. Horiek ere hedatzea, funtsezkoa da guretzat.
Gorputz hezkuntza, azken sprintean
Gure hezkuntza proiektua maratoia da, epe luzera begira. Artikuluak hobetu ditugu, pixkanaka, fakultatez fakultate eta wikilarion esfortzuarekin. Bada, ordea, azken sprintean hobetu den eremu bat: gorputz hezkuntza. Fakultate bakarra dago Euskal Herrian gorputz hezkuntzako gaiak lantzeko, Araban dagoen Kirol eta Hezkuntza Fakultatea. Eurekin izan gara proiektuaren hasieratik, kirolen inguruko artikuluak hobetzen saiatzen, baina azken urte honetan artikuluetan egindako hobekuntza nabarmena izan da, kirol olinpiko (ia) guztiak egoera bikainean utzita.
Pausoz pauso
Gorputz Hezkuntza ez da soilik kirola. Jarduera osasuntsuak eta gorputzaren ezagutza ere sartzen dira, anatomiari lotutako gaiekin, adibidez. Horregatik, zaila izan da corpus on bat sortzea eta horrekin aurrera joatea. Sei hilabetero egin dugun egoeraren azterketak grafiko hau eskaini digu:
Argi ikusten denez, artikulurik laburrenak ia desagertu dira, eta 15.000 bytetik gorako artikuluen igoera izugarria izan da azken urtean. Une honetan 20.000 eta 30.000 byte arteko artikuluak dira talderik handiena, hasieran ezinezkoa ematen zuena.
Artikulu txiki ugari zituen eremua zen. Batezbesteko tamaina 4.276 byte zen, eta 16.675 byte da oraintxe. Hau da, ia laukoiztu dugu artikuluen luzera. Kirol ezagun batzuek dute ardura: Futbol eta Olinpiar Jokoak artikuluek 50.000 bytetik gora dute jada, lehen aldiz.
Azken txanpa
Eta zer dugu, bada, egiteke? Une honetan, Wikipedia guztiek izan beharreko 1.000 artikuluen zerrendan eta gure hezkuntza programako zerrendan dauden bost artikulu ditugu borobiltzeke: judo, tabako, muskulu, kirol eta joko. Ez dira errazak, baina lorgarriak. Eta, gainera, Gorputz Hezkuntzak duen aniztasunaren berri ematen dute: kirolak, anatomia eta bizitza osasungarria. Animatuko al zara artikulu hauek hobetzera?
Biologia eta geologia: edukia laukoiztu dugu
Matematikari buruzko artikuluan aipatzen genizuen bezala, orain 5 urte erronka bat ekin genion: DBHko ikasleek behar dituzten oinarrizko kontzeptu guztiak euskarazko Wikipedian kalitatez egotea. Biologian eta geologian 200 gai zerrendatu genituen, eta horiek hobetzen aritu gara, bereziki UPV/EHUko Zientzia eta Teknologia fakultateko ikasleekin, baina ez soilik. Kontsulta gehien dituzten artikuluetako batzuk daude kategoria honetan: Lurra, zelula, sumendi edo ekosistema, adibidez. Bost urte hauetan edukia laukoiztu dugu: 6.917 byte zen artikuluen batez bestekoa proiektuarekin hasi ginenean, eta 27.569 byte dira oraintxe, igoera nabarmena.
Nola geunden, nola gauden
Proiektua hasi genuenean, artikuluen erdia baino gehiagok 5.000 byte baino gutxiago pisatzen zuten. Gainera, 15 artikulu ez ziren existitzen. Gorputzeko sistemak edo Lurra artikulua bera datuen bilduma txikia ziren. Eboluzioari buruzko kontzeptuak han-hemenka zeuden, baina oraindik osatu gabe (gaur egun ere, eboluzio artikuluak hutsuneak ditu). Oso luze gisa sailkatuta (50.000 bytetik gora) 3 artikulu baino ez genituen une hartan.
Oso bestelakoa da egoera orain, 31 artikulurekin 50.000 bytetik gora eta artikulurik gabe 4.000 bytetik behera. Grafiko honetan bildu dugu 6 hilabetero egindako aurrerapenak.
Gainera, bideo bilduma berria abiatu dugu Ikusgela proiektuaren barruan, Aitor Cevidanes biologoarekin batera ekologia eta natura lotzen saiatzeko.
Egiteke duguna
Artikulu batzuk osatu behar ditugu oraindik, noski. Badira labur diren gutxi batzuk bilduman. Eta badira, gainera, Wikipedia guztiek izan beharreko 1.000 artikuluen zerrendan zein DBHko ikasleen zerrendan agertzen diren beste batzuk. Horien artean 9 artikulu hauek hobetzea izango litzateke gure uneko erronkarik handiena, bi zerrendatan, aldi berean, gora egiteko.
Artikuluen zerrenda ikusi edo hobetu nahi baduzu, hemen duzu lotura: https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza/Biologia_eta_geologia.
Matematika: 5 urteko erronka lortzear
Orain bost urte epe luzeko erronka bati ekin genion: DBHko ikasleek behar dituzten kontzeptu guztiak euskarazko Wikipedian txukun egotea. Horretarako Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politika Sailburuordetzaren laguntza izan genuen. Milaka izan dira gurekin batera erronka honetan parte hartu duten ikasle, irakasle eta wikilariak. Pixkanaka, erronkari eutsi eta lortu dugu. 2023 urtean borobiltzea proposatu dugu: DBHko ikasleek behar dituzten artikuluak eta Wikipedia guztiek izan beharreko 1.000 artikuluen zerrendan daudenak hartu, eta horiek guztiek 30.000 bytetik gora izatea izan da gure buruari jarri diogun erronka. Urtearen lehen erdia igaro den honetan, erronkaren egoerari begiratu behar diogu, eta lehen gaiarekin hasiko gara: Matematika.
Nola geunden, nola gauden
Proiektua hasi genuenean, DBHn ikasten diren 100 gai zerrendatu genituen. Horietatik 11 ez ziren existitzen euskarazko Wikipedian. Beste erdia (44) 2.000 bytetik beherakoak ziren, hau da, paragrafo pare bat zuten gehienez. Matematika zen, gainera, arlorik zailenetako bat hazkuntzarako: prosa errazagoa da historian edo biologian, matematikan maiz formula soilak izaten baitira azalpenaren funtsa. Artikuluen batezbesteko tamaina 4.246 byte zen.
Bost urte eta gero, artikulu guztiak sortuta ditugu, ez dago 3.000 byte baino laburragoa den artikulurik eta batezbesteko tamaina 13.185 da. Hau da, %210 hazi dira artikuluak. Histograma honetan ikus daiteke sei hilabetero egindako hobekuntza:
Gainera, Jakindun elkartearekin aritu gara matematikako bideoak askatu eta igotzen. Elkarlanari esker, hainbat artikuluak azalpen gehigarria dute bideo bidez, DBHko ikasleek maiz behar duten laguntza gehigarria eskainiz.
Egiteke duguna
Esan bezala, aurten jarri dugun erronka da DBHko ikasleek behar dituzten gaien eta Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen intersekzioan daudenak hobetzea. Bigarren zerrenda honetan “artikulu luze” gisa agertzeko 30.000 bytetik gora izan behar dute artikuluek. Funtsezko gaiak izanda, ariketa hau egingarria dela pentsatu genuen. Lerro hauek idazten ari garela, bost baino ez dira falta diren artikuluak erronka betetzeko: Pitagorasen teorema, azalera, zenbaki, pi (zenbakia) eta probabilitate, azken hau oso gertu.
Hala ere, bestelako artikuluak hobetzen ere lagun dezakezu, noski. Landuta artikulu guztien zerrenda ikusi nahi baduzu, hemen dago eskuragarri: https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza/Matematika. Lortuko dugu!
Kale-izendegiaren generoa: OpenStreetMap eta Wikidata batuz
Mapa libreak osatzeko proiektua da OpenStreetMap. Datu libreak ezartzeko proiektua Wikidata. Eta biak batuz, gauza ederrak egin daitezke. OSMn jasotzen diren kale-izenen jatorria Wikidatarekin batuz, posible da gure kale-izendegian dagoen genero-banaketa ikustaraztea. Adibidez, Bilboko zabalgunean, honako mapa osa daiteke.